Voorzijde van „Met gestolen geld naar Gibraltar”, door Lia Krijnen

Voorzijde van „Een postpakket voor Porto”, door Lia Krijnen

Provocaties middels publicaties.

Eind juni probeerde wederom iemand om ongestraft een stukje van een „zelf” geschreven „Bob Evers” in de Facebookgroep te plaatsen, ongetwijfeld in de hoop dat Peter de Zwaan het niet zou zien. Maar helaas voor de onder pseudoniem optredende „schrijver-in-de-dop” zag Peter het natuurlijk wél. En hij reageerde dan ook vrijwel onmiddellijk – en fel! Als rechtmatig eigenaar van de rechten op alle nieuwe Bob Evers-delen ziet Peter het volkomen terecht als zijn plicht om de hoge kwaliteit waarvoor Bob Evers sinds 1949 garant staat, te waarborgen; een door Chat GPT in elkaar geflanst niemendalletje is alleen maar schadelijk voor de goede naam van de serie. Blijkbaar had de schrijver Chat GPT de opdracht meegegeven om – net als Willem – te pas en vooral te onpas wat hoofdletters neer te zetten, hetgeen in de eerste zin meteen al vijf hoofdletters opleverde. Blijkbaar mocht Peter de hem toekomende rechten niet verdedigen, want sommige groepsleden reageerden nogal onbeschoft, met als ongelooflijk dieptepunt de reactie dat Peter al oud is en dat het nog slechts een kwestie van tijd is voor „we” onbekommerd „onze” gang kunnen gaan. We weten allemaal dat het fenomeen fatsoen de overstap naar het derde millennium helaas niet gehaald heeft, maar een dergelijke reactie kan werkelijk door geen enkele beugel: de beheerder van de Bob Evers-Facebook-groep (stomtoevallig ook de hoofdredacteur van de Bob Evers Nieuwsbrief) heeft daarop besloten om het Chat GPT-verhaaltje met een aan Deel 28 ontleende titel (wat origineel!) plus Peters reactie en de antwoorden daarop te verwijderen en degene die blijkbaar ongeduldig zit te wachten op Peters overlijden te blokkeren. Dat is slechts één gevolg van deze zoveelste poging om een „zelf” geschreven „Bob Evers”-achtig iets te publiceren. Een ander gevolg is dat Peter dezelfde avond nog drastische maatregelen heeft getroffen om ervoor te zorgen dat de rechten op nog te schrijven Bob Evers-delen en -verhalen ook na zijn dood in goede handen zullen zijn en dat mensen die daar inbreuk op proberen te maken genadeloos vervolgd zullen worden! Het is maar dat u het weet. Gewaarschuwde mensen tellen voor twee. Een dag later volgde helaas een nieuwe, regelrechte provocatie van iemand wiens geslacht en geboortedatum volgens Facebook nogal onduidelijk zijn, in de vorm van een „persiflage”. En nee: ook „persiflages” kunnen we niet toestaan, zeker niet van iemand die als „goed” (?) autist in het geheel niet snapt wat ironie is en zich daarom Peters videoboodschap uit 1997 in Zeewolde na meer dan een kwart eeuw nog steeds persoonlijk zo aantrekt, dat hij sindsdien een ware kruistocht voert tegen de huidige schrijver van de Bob Evers-serie. Hup, weg ermee!

Voorzijde van „Fietspompen voor een fortuin”, door Lia Krijnen

„En toen werd het zomer”.

Zeer toepasselijk verscheen een maand geleden een postzegelvel van onze vrienden van postnl, dat gewijd is aan natuurgebied De Wieden, waar de hiernaast genoemde delen 73 en 74 zich zullen afspelen (en het bij ons al wat langer bekende deel 12, „Kabaal om een varkensleren koffer” benevens „Waltertje Waerachtig en den wilden Waman”)

Twee Bob Evers-boeken heb ik dit jaar geschreven, deel 73, „De Bokbende van Blokzijl”, en deel 74, „De worstelaar van Wanneperveen”. Ze zullen vast wel verschijnen, maar er zijn steeds vaker periodes dat ik denk: weg ermee. Dat komt door PostNL. Het heeft geen concurrent en dat wordt je als klant ingepeperd. Elk jaar zijn er andere regels en die zijn steeds vaker net niet wat ze lijken te zijn. Op een envelop met twee of drie boeken moeten vijf postzegels, samen nu 5,05 euro, maar volgend jaar vast meer, laat prijsverhogingen maar aan PostNL over. Het kan goedkoper als je een zogenaamde ‘partij’ hebt: meer dan 250 enveloppen tegelijk en die hebben we ruimschoots omdat jullie gelukkig als de wiedeweerga bestellen. Dit jaar had PostNL drie categorieën partijpost en om de boeken niet duurder te hoeven maken, kozen we voor de goedkoopste. Pas toen we de partij wilden aanmelden bleek dat we dan meer dan 5000 enveloppen zouden moeten versturen en dat was te hoog gegrepen. Dan maar de op een na duurste: ‘twee dagen vast’ stond in het tarievenoverzicht. Wat ‘vast’ was, werd niet duidelijk en de man van PostNL-klantenservice wist het ook niet. „Ik werk hier nog niet zo lang.” Nadat een berg zakken vol enveloppen op donderdag was opgehaald, maar we in de dagen erna van niemand hoorden dat ze boeken hadden gekregen, belden we opnieuw klantenservice. „Twee dagen vast betekent dat we, in de week die volgt, op twee dagen gaan bezorgen,” zei een mevrouw. „In dit geval op dinsdag en woensdag.” Honderden enveloppen lagen dus bijna een week ergens in een loods. Dat had gevolgen. „Ik heb een envelop, een mooie, maar er zat alleen niets in.” „Ik kreeg een envelop, maar met twee boeken in plaats van drie.” „In mijn envelop zat één boek, waar zijn de andere twee?” „Een van de drie boeken is onder de plakstrip terecht gekomen. Hoe kan dit?” De klachten bleven komen, de ene nog gekker dan de andere en ik zei: „Ik vertik het verder. Dit waren de laatste Bobbies Evers, ik ben te oud om me elk jaar kapot te ergeren.” Lia gooide zoals altijd olie op de golven. „Wacht nou even af; het belangrijkste dat telt, is dat jij het leuk vindt om de boeken te schrijven.” „Daarom hoef ik die dingen toch niet uit te geven? Weet je dat ons gemiddelde uurloon onder de 6 euro ligt? Zoiets moet je eens tegen een loodgieter zeggen, of een timmerman.” „Het ligt volgens mij ruim onder de 5, maar zolang jij het leuk vindt om een Bob Evers te bedenken en veel lezers plezier beleven aan wat je schrijft ...”

Als, ik zeg: ALS, er volgend jaar delen verschijnen, dan zullen we ze moeten versturen volgens het hoogste tarief om niet met zekerheid dagenlang klachten te krijgen. Het heet „24 uur” en de kosten zijn relatief pittig.
De drukker is veel duurder geworden, het papier is duurder, de enveloppen zijn duurder, de tijd die we moeten besteden aan het maken van de etiketten loopt per jaar op omdat PostNL elke keer met nieuwe eisen komt.
In 2013 verscheen „Clandestiene streken”. Het boek kostte 14,99. Deze prijs is niet veranderd, alleen de portobijdrage is naar 4 euro gegaan.
Als ik alle prijsstijgingen zo’n beetje doorreken, moet een boek minstens 16,99 gaan kosten, eigenlijk 17,99. Een dunner deel van 112 pagina’s moet in geval van een actie 11,99 worden. Ik heb een avontuur in mijn hoofd dat Jan, Bob en Arie beleven op de dag waarop Bob voor de eerste keer voet aan wal zet in Nederland, dus voor het Zuidzee-avontuur begint en daar moet een actieboek van te maken zijn.
De totaalprijs voor de drie nieuwe delen komt dan op rond 50 en dat is veel. Maar op de oude voet doorgaan en vier weken per jaar zwaar de dampen in hebben omdat PostNL er een rommeltje van maakt, is ook geen optie waar een vrolijke kant aan zit. Bedenk hierbij dat ik maar een deel van de ergernissen heb beschreven, breek me de bek open en ik maak een column met als titel: postzakken.
Keuzes, daar staan we voor en ik ben benieuwd wat wij van Zwarte Zwaan gaan doen.
(Spoiler alert: Lia is sterk tegen een verhoging van de boekenprijs, maar ooit, OOIT, moet ik het toch kunnen winnen?)

In „Lotgevallen rond een locomotief” lezen we hoe twee treinen frontaal op elkaar botsen. Een zeer spectaculaire gebeurtenis waarvan we aannemen dat Willem die geheel uit zijn duim heeft gezogen. Het kan echter ook zijn dat hij geïnspireerd was door iets wat ettelijke jaren voor veel amusement zorgde in Amerika. Jan en Arie maken vaak grappen over Amerikanen en typisch Amerikaanse gewoontes. We kennen allemaal bijvoorbeeld het dragracen en volkssport nummer één: honkbal, maar ook de buitensporige vormgeving van de auto’s eind jaren ’50; grote bakken met staartvinnen waarbij 1959 als het hoogtijjaar mag worden aangemerkt. Daarna werden de staartvinnen weer kleiner om uiteindelijk enige jaren later te verdwijnen van de tekentafels van de ontwerpers. Nu zal menigeen redeneren dat niets gek is als er maar flink geld mee wordt verdiend. En daarmee zijn we beland bij een bijna vergeten vorm van bizar amusement dat in Amerika buitengewoon populair (en lucratief) was tussen 1896 en 1935: train crashing.

William Crush

De stunt werd groots aangekondigd

Advertentie in de Houston Daily Post van 14 september 1896

We schrijven 1896. In dat jaar botsten er twee treinen met opzet frontaal op elkaar. Het was een publiciteitsstunt, gadegeslagen door duizenden toeschouwers die deze georganiseerde ramp met eigen ogen wilden zien. Toen er echter wat dingen niet liepen zoals ze hadden moeten lopen, werd het een echte ramp. Hilarisch genoeg werd deze stunt bedacht door ene William G. Crush. Het doel hiervan was om geld in te zamelen voor een spoorwegmaatschappij in Texas. Hij was niet de eerste persoon die twee treinen opzettelijk liet botsen, maar hij wilde dat doen op een schaal die niemand anders zich kon veroorloven. Met steun van een grote spoorwegmaatschappij liet hij 25 kilometer ten noorden van Waco, Texas een spoorlijn aanleggen. Vervolgens doneerde de maatschappij twee oude treinen. Crush kondigde deze stunt groots aan in de krant. En daar bleef het niet bij. Vlakbij de plaats waar de stunt plaats zou vinden, werd een grote kermis opgezet. Het evenement werd groots uitgemeten en wat nog belangrijker was: de toegang was gratis. Dat verspreidde zich als een lopend vuurtje waardoor er duizenden mensen uit heel Amerika op af kwamen; allemaal om één keer in hun leven zo’n grote crash te zien. De toegang was gratis omdat men met de trein naar die plek moest reizen. De treinkaartjes kostten 3 dollar 50. Dat klinkt als een koopje, maar vandaag aan de dag zou dat meer dan honderd dollar zijn. Desondanks hadden hele legioenen dat geld er voor over. Het is niet precies bekend hoeveel mensen er op af kwamen, maar het moeten er in ieder geval meer dan 40.000 zijn geweest. Het gebied werd „een tijdelijke stad” genoemd: de stad van Crush, vernoemd naar de man die dit spektakel op poten zette. Crush was op dat moment de op één na grootste stad van Texas; niet slecht als men beziet dat deze „stad” slechts één dag bestond. Er waren echter dusdanig veel mensen gekomen dat de stunt verscheidene keren moest worden uitgesteld. Tegen de tijd dat de treinen klaar waren voor de crash, was het 17.00 u geworden. De machinisten startten de treinen en sprongen vlak voor de botsing uit de locomotieven. De technici van de spoorwegmaatschappij hadden Crush verzekerd dat de stunt volkomen veilig zou verlopen maar tot ieders verbazing (en afgrijzen) pakte het heel anders uit. Toen de treinen op elkaar botsten, ontploften de stoomketels waardoor er een grotere klap volgde dan was verwacht. Stukken hout en ijzer werden tientallen meters hoog de lucht in geslingerd en kwamen terecht in de menigte. Twee mensen overleden ter plekke: Emma Frances Overstreet en Ernest Barnell of Bremond; een groot aantal mensen raakte gewond, ook al stonden ze op 800 meter afstand. Hoewel veel mensen angstig weg renden of juist als vastgenageld bleven staan, rende het grootste gedeelte van het publiek naar de rampplek in de hoop de hand te leggen op een souvenir. In feite was het verrassend dat er slechts twee mensen om het leven kwamen als men de omvang van de ramp bekeek. William Crush werd ontslagen maar werd de volgende dag weer ingehuurd. Het verslag van de ramp verscheen op de voorpagina’s van alle kranten en zorgde voor de publiciteit die de spoorwegmaatschappij zo hard nodig had. In plaats dat het mensen weerhield om soortgelijke stunts uit te halen, werkte het juist inspirerend. In dat zelfde jaar vonden er ten minste nog vijf van deze evenementen plaats. En daar hield het niet mee op. Gedurende de volgende vier decennia vormde het frontaal laten botsen van treinen een favoriet tijdverdrijf. Vandaag is het een vrijwel vergeten hoofdstuk in de geschiedenis. Evenwel werden er miljoenen dollars mee verdiend. Geen enkele andere stunt zou zoveel aandacht krijgen als de crash van Crush, maar het bleef big business tot in de jaren ’30. Eén man organiseerde 70 van deze crashes. Het was Joseph S. Connolly (bijgenaamd „Head on Joe”), manager van een operahuis die wist hoe je een show kon promoten. Toen hij hoorde over de stunt uit 1896, besefte hij dat er veel geld mee te verdienen was. Slechts drie maanden later organiseerde hij een crash in Iowa. Volgens een plaatselijke krant kwamen er meer dan 80.000 mensen op af. En net als in Texas rende de meute na de crash naar de rampplek. Sommige mensen verbrandden hun handen toen ze een gloeiend onderdeel vastpakten. De krant zal het aantal toeschouwers vermoedelijk overdreven hebben, maar het had wel tot gevolg dat Connolly dit spektakel keer op keer opnieuw organiseerde. Hij wist overigens nog meer te verdienen aan de evenementen door tegen betaling reclame te laten aanbrengen op de zijkant van de treinen. Zijn laatste trein-crash zou de meest bekende worden. Die was in 1932, het jaar van de verkiezingen met Roosevelt en Hoover als presidentskandidaten. Connolly voorzag beide treinen van een plakkaat waar deze namen op werden vermeld. Vervolgens beweerde hij dat de trein die de minste schade zou oplopen representatief zou zijn voor wie de verkiezingen zou gaan winnen. Meer dan 45.000 mensen kwamen kijken om te zien wie dat zou gaan worden. Dat werd lastig, want aangezien de treinen allebei compleet vernield waren door de crash viel dit niet vast te stellen. Maar Connolly was inmiddels schatrijk geworden en ging met pensioen. Hij was niet de enige die deze crashes organiseerde, maar aan het begin van de jaren ’30 was de belangstelling voor dit soort spektakels inmiddels al behoorlijk afgenomen. In een wereld die zich moderniseerde, werd het op zeker moment als krankzinnig aangemerkt. Daarnaast werd het in verband met de veiligheid als te idioot beschouwd om er nog langer mee door te gaan. De allerlaatste georganiseerde crash werd uitgevoerd in 1935.

De crash De menigte spoedt zich naar de rampplek voor een souvenir

Het publiek poseert bij de rampplek Nu liet Willem uit monde van Jan en Arie, of als alwetende verteller, vaak de opmerking vallen dat Amerikanen gek zijn. Dat is misschien wat al te kort door de bocht geredeneerd, maar als men ziet hoe dit soort entertainment gedurende tientallen jaren zo’n groot kassucces kon zijn, valt er toch wel wat te zeggen voor die uitspraak.

De meeste mensen die Bob Evers lezen, zijn inmiddels op een dusdanig respectabele leeftijd gearriveerd, dat zij zich de première van de film „The Pleasure Garden” waarschijnlijk nog als de dag van gisteren kunnen herinneren. Deze – uiteraard – stomme, zwart met witte film, gebaseerd op de gelijknamige roman van de Britse schrijfster Oliver Sandys (pseudoniem van Marguerite Florence Laura Jarvis, 1886 – 1964), werd in 1925 gedraaid in de Bavaria Film Studios in München. Omdat die mooie stad met z’n Hofbräuhaus („doch Freudenhäuser müssen ’raus, damit in dieser schönen Stadt das Laster keine Chance hat …”) al sinds jaar en dag in Duitsland ligt, draagt de film ook een Duitse titel: „Irrgarten der Leidenschaft”). We hebben het hier over het regiedebuut van een zekere Alfred Hitchcock (1899 – 1980), die zich rond de tijd dat Jan, Bob en Arie Hollywood bezochten om daar vreemd te krakelen de bijnaam „Master of Suspence” zou verwerven. Zijn eerste officiële film heeft echter nog helemaal niets met suspence te maken, maar met onvervalst „roaring twenties”-entertainment, toen mannelijke filmsterren nog zonder noemenswaardige uitzondering in smokings rondwandelden en vrouwelijke filmsterren nog spierwit gekalkt waren en hun ogen omrand met dikke lijnen khol (hetgeen hun gelaatstuitdrukking eerlijk gezegd allemaal eender en allemaal bijzonder stompzinnig maakt). Je zou ook kunnen zeggen: een niemendalletje, dat in die tijd niettemin hele volksstammen naar de bioscoop lokte.
Het gaat in het kort om twee danseresjes in het Londense Pleasure Garden Theatre. Een van hen, Patsy, krijgt een relatie met Hugh, de verloofde van de ander, maar nadat deze naar Afrika is vertrokken, trouwt ze met een ander, een zekere Levet, die wat later eveneens naar Afrika vertrekt. Patsy krijgt een brief waarin haar echtgenoot zegt ernstig ziek te zijn, waarop Patsy de dansschoentjes verruilt voor de stoute schoenen en hem opzoekt in Afrika. Daar komt ze er al snel achter dat haar teerbeminde man een relatie heeft met een Afrikaanse vrouw. Als Patsy er weer vandoor gaat, probeert Levet de negerin als dank voor bewezen „diensten” weg te jagen, maar zij laat zich niet zo makkelijk aan de kant schuiven, waarna hij zich gedwongen voelt om haar in zee te verdrinken. Het is me wat! Intussen heeft Patsy ontdekt dat haar eerdere grote liefde, Hugh, die heel toevallig (o nee, dat bestaat immers niet volgens de grote filosoof Van der Heide, maar volgens Hitchcock en alle andere filmmakers op aarde overduidelijk wél) op dezelfde plaats in dat onmetelijk grote Afrika gestationeerd is, ziek is. Die heeft inmiddels uit de krant vernomen dat het andere danseresje met een prins gaat trouwen en hij en Patsy krijgen opnieuw een relatie. Het stel keert terug naar Londen. In sprookjes en jaren-20-films is het laatste wat wij van de hoofdpersonen te weten komen, het obligate zinnetje dat ze nog lang en gelukkig leefden.
Ik weet niet of er in die tijd een filmkeurig was, maar ik kan mij zo voorstellen dat dit een film was die uitsluitend voor volwassenen was bedoeld, hetgeen het illegaal bekijken ervan extra aantrekkelijk maakte voor de puber Willy van den Hout.
De hoofdrol, Patsy, wordt in ieder geval gespeeld door een zekere Virginia Valli. Zij werd op 18 januari 1895 in Chicago/Illinois geboren als Virginia McSweeney. Ze acteerde in bijna zestig films, vrijwel alle uit het tijdperk van de stomme film; het was maar weinig acteurs en actrices gegeven om succesvol de overstap naar films met geluid te maken. Haar laatste film stamt reeds uit 1931 en 24 september 1968 stierf zij, vrijwel vergeten.
In de besproken film (op YouTube te bekijken) danst zij zeker niet mét slangen, maar met een beetje fantasie wel áls een slang. Haar initialen lijken als twee druppels slangengif op die van de danseres Vera Vitella uit „Vreemd krakeel in Californië”, die juist niet áls een slang, maar mét slangen danste. Het nadeel van films uit die tijd is dat ze in zwart/wit gedraaid werden, dus we kunnen helaas niet nagaan of ze rood haar had, maar op de filmposter van „Isle of Lost Ships” (1929) is haar haar keurig rood ingekleurd, net als op die van „Wild Oranges” uit 1924. Die laatstgenoemde film doet natuurlijk de deur dicht, want het woord oranges komt ook voor in een in „Vreemd krakeel in Californië” nogal vaak gebezigd zinnetje!

Allitererende actrices kwamen en komen vaker voor: de Franse actrice Lily Claudette Chauchoin (1903 – 1996) verhuisde naar Amerika, koos daar de artiestennaam Claudette Colbert, kwam daar terecht op Broadway en vervolgens in Hollywood. Ook zij had vurig rood haar en een vurig karakter: zij was een actrice die zowel op het persoonlijke vlak als in de studio nogal moeilijk te hanteren viel; oftewel: „Er viel aan haar véél te regisseren,” om de heer P. H. L. Malherbe maar eens te citeren. Het heeft er alle schijn van dat Claudette Colbert model heeft gestaan voor Lalou Lalonde: eveneens een onmogelijk karakter en met vuurrood haar, zoals iedereen (behalve Hans van Oudenaarden, die haar in de strip blond maakte) weet.
Claudette Colbert won in 1934 een Oscar voor haar rol in „It happened one night”. Ze speelde verder (hoofdrollen) in o.a. „The sign of the cross” (1932), „Cleopatra” (1934), „Tovarich”, „Zaza” (klinkt bijna als …), „Drums Along the Mohawk”, „Skylark”, „The Palm Beach Story”, „So Proudly We Hail!”, „The Egg and I”, „Three Came Home”, „Thunder on the Hill”, „Si Versailles m’était conté ...” en „Parrish”, om er maar eens een paar te noemen.

Andere actrices die een allitererende artiestennaam kozen, waren o.a. Lila Lee (geboren als Augusta Wilhelmena Fredericka Appel, 1901 – 1973), Mary Miles Minter (geboren als Juliet Reilly, 1902 – 1984) en Nita Naldi (geboren als Mary Nonna Dooley, 1894 – 1961), alle drie uit het tijdperk van de stomme film, en Binnie Barnes (geboren als Gertrude Maud Barnes, 1903 – 1998), Billie Burke (geboren als Mary William Ethelbert Appleton Burke, 1884 – 1970), Doris Day (geboren als Doris Mary Ann Kappelhoff, 1922 – 2019), Deanna Durbin (geboren als Edna Mae Durbin, 1921 – 2013), Greta Garbo (geboren als Greta Lovisa Gustafsson, 1905 – 1990), Gloria Grahame (geboren als Gloria Hallward, 1923 – 1981), Jennifer Jones (geboren als Phylis Lee Isley, 1919 – 2009), Hedda Hopper (geboren als Elda Furry, 1890 – 1966), Rebel Randall (geboren als Alaine Brandes, 1922 – 2010), Sylvia Sidney (geboren als Sophia Kosow, 1910 – 1999) en natuurlijk de bekendste van allemaal, Marilyn Monroe (Norma Jeane Mortenson, later Norma Jeane Baker, 1926 – 1962). De ouders van BB (Brigitte Bardot, voluit Brigitte Anne-Marie Bardot, 1934) en Claudia Cardinale (voluit: Claude Joséphine Rose Cardinale, 1938) waren zo verstandig om hun dochter bij hun geboorte al te voorzien van een allitererende naam.

Ik liep enkele weken geleden met Henri van Hoof over straat. Dat is iets, wat meer voorkomt. Wij waren beiden volkomen nuchter. Dat is iets wat tegenwoordig zelfs heel veel voorkomt. Wij stelden tezamen een ideaal-basis-programma voor Hilversum op. Dit is nu iets, wat zelden voorkomt. Toen wij het klaar hadden, stonden wij versteld van deszelfs simpele eenvoud en nog veel verstelder, dat een dergelijk schema onder de huidige omstandigheden niet reeds lang is doorgevoerd.
De Luistergids is ter ziele. Dus moet een zoo eenvoudig mogelijk schema worden gevonden. Voorts moet bezuinigd worden. Welnu, denkt u eens in, dat er morgen in alle kranten het bericht zou staan, dat met ingang van 1 X - Hilversum om den anderen dag een klassiek programma en een amusementsprogramma zou uitzenden. Voordeel 1: het programma verspringt automatisch elke week één dag, daar de week 7 dagen heeft. Na één week weet het kleinste kind in Holland wanneer het weer wát kan luisteren. Voor maanden tevoren kan men de programma’s in overeenstemming houden met het karakter der uitzendingen. Voorts zou het kunnen gebeuren dat de B.N.O. zijn uitzendingen deed geschieden op heele uren, dus om 7 uur, 8 uur, 1 uur, 5 uur, 7 uur, zooals de B.B.C. steeds placht te doen, instede van om 1 uur 23 of zes voor acht of iets dergelijks. En ook op Zondagen dezelfde uren. Waarom in vredesnaam ’s Zondags op andere uren? Eenheid! Rust! Régelmaat! En houdt steeds den ochtend van 9 tot 12 vrij voor gramofoonmuziek. Dat vindt iedereen prachtig. De levende muziek begint dan pas om 12 uur. Met daartusschenin een half uur voor de vrouwen, of een half uur voorlezing uit een roman, of de kleuterklas. Wat er véél te weinig uit den luidspreker komt zijn heel simpele voorlezingen uit onze litteratuur....
Het vreemde van zulk een schetsmatig aangegeven programmaschema is dat men gestadig méér voordeelen ontdekt, naarmate men er langer over denkt. En het gekste is, dat 59% der luisteraars den hemel op bloote knieën zal danken, als zooiets wordt ingevoerd.
„Goede hemel”, zei van Hoof, nog eenigszins bleek van de ontdekking, die wij samen hadden gedaan. „Dit is een pracht idée. Dit bespaart tientallen menschen en honderdduizenden guldens en stapels papier! Dit is hét Ei van Columbus!”
„Maar de eieren zijn op de bon”, zei ik somber, „zeker eieren uit Utopia.... Maar ik zal doorgaan met elke week te herhalen „Ceterum Censeo Programmaschemam etc.””

[...]

Zondag 5 September, 15.00-15.45: Het wekelijksche luisterspel.
Deze week is de titel: „De laatste Bohémien”, een „wufte sotterny” van Arjen van Seelandt.
Wat de luisterspelen betreft, is de Nederlandsche Omroep even onberekenbaar als een meisje van 16. Wie van de lezers heeft Zondag 22 Augustus om 15.00 het luisterspel gehoord: „Een Gelukkig Kapitein van een Gelukkig Schip?”.... Om geheel onbekende redenen zijn de uitvoerenden hier uit hun slof geschoten op niet geringe wijze. Ik zwijg hier geheel over de verdiensten van het luisterspel zelf, dat van de hand was van Willy van der Heide. Het gaat mij hier over de uitvoering alleen. Ik verdeel in deze kolommen steeds lof en critiek met onpartijdige pen. De uitvoering van luisterspelen is soms om den criticus aan den luidspreker grijze haren te bezorgen.... Hiermede bedoel ik niet technische feilen, zooals een gaping waar een acteur vergat tijdig in te vallen, of een slecht ingemengd geluid. De fout zit dikwijls dieper.... in een niet juist aanvoelen van de gevoelswaarde van een rol door acteur of regisseur. Ik zal hier binnenkort een uitgebreider stukje aan wijden. Vooropgesteld, dat de tekst en dramatische bouw van een hoorspel goed is, mag en moet elk acteur binnen het kader van den tekst, dezen aanvullen met pauzes, uitroepen, zuchten.... al naar hij dit als juist voelt. De regisseur geeft hierin de noodige indices. Op het tooneel is de dictie van een tekst van veel minder primair belang dan voor de micro. Hier moet alles.... karakter, gemoedsgesteldheid en humeur van den uitgebeelden persoon uitsluitend via den tekst en vooral de manier van voordragen tot den luisteraar worden gebracht. Ik herinner me luisterspelen van den B.B.C., waarin bepaalde liefdesscènes, bestonden uit aarzelingen, afgebroken stukjes zin, heel zacht vlak voor den microfoon gesproken, meer zachte lachen e.d. dan uit drogen tekst. Op Zondag 22 Aug. kwam in het hoorspel bovengenoemd een karakter: „Kanters” voor, directeur van een reederij. Er werd niet vermeld wie deze rol speelde en evenmin, wie de regie had. De uitbeelding van „Kanters” echter was een klein meesterstuk. De stijl van spreken.... zijn pauzes op de goede momenten.... de suggestie van hypocrisie achter zijn gesprek met kapitein Frederiks, – dit alles was A I, zooals Lloyds het noemt. Geluiden waren uitstekend en goed verwerkt.... En, bovenal belangrijk: Men speelde het klaar, een „Stem” te vinden voor den verbindenden tekst, die niet trachtte een eigen uitleg van dien tekst te geven, maar vlak en onpersoonlijk voordroeg zooals steeds met een verbindenden tekst dient te geschieden. Welk regisseur mag dit op zijn credit-zijde schrijven?

[...]

Donderdag 9 September, 10.30-11.00: Bandi Balogh en zijn Hongaarsch orkest, die tegenwoordig op zijn eentje driekwart van den zendtijd schijnt te vullen.

[...]

Vrijdag 10 September, 19.15-22.00: „Van ’t een op ’t Ander”.... een bont Vrijdagavondprogramma. Bonte Programma’s zijn doorgaans een doorloopende ergernis. Roer door elkaar een lezing, een drie kwartier muziek van zes verschillende zeer middelmatige orkesten, een luisterspel, een flard cabaret, een „klankbeeld”, en wat er verder nog aan programma’s over is, zet boven alles den titel „Bont Allerlei” en Klaar is Kees. Ik heb ettelijke malen eerder gezegd en ik zal niet ophouden deze waarheid-als-een-koe te blijven herhalen, dat een dergelijk compôteprogramma niet ieder wat wils geeft, maar nagenoeg iedereen ergert.

[…]

We kunnen ons heel goed voorstellen dat Willem zich met dergelijk commentaar op het programma op z’n zachtst gezegd niet erg populair maakte bij programmamakers en de redactie van het enig toegestane omroepblad Cinema & Theater. En nu kun je van Willem zeggen wat je wilt (en in de loop der jaren hadden heel wat mensen lelijke dingen van hem gezegd), maar hij had wel léf om in die tijd invloedrijke mensen tegen zich in het harnas te jagen! Zestien jaar later zou hij nogmaals een pleidooi voor horizontale programmering houden, maar nu, zoals gezegd, bij monde van Jan Prins:

[...]
Jan Prins hield op met zagen, wiste zich met de rug van zijn hand het zweet van zijn voorhoofd en riep geërgerd:
„Arie! Zet de radio af. Nauwelijks hebben we wat muziek of er volgt weer gewauwel.”
Het radiotoestel stond achter Arie op de vloer. De dikkerd keerde zich om en draaide de knop om. Het gewauwel stierf weg. Jan Prins paste twee gezaagde blokken tegen elkaar om te kijken of ze even lang waren en barstte toen los:
„Weet je wat IK niet begrijp?”
Arie keek hem vanaf de vloer verrukt aan:
„Wàt begrijp jij niet, jongetje Prins?”
„Dat de mensen hier in Holland geen revolutie maken. Dat dit volk zo onwaarschijnlijk geduldig is! Dat niet één tot het uiterste gedreven troep vastberaden kerels met bromfietsen, scooters, zelfgemaakte haakbussen, goedendags en stormladders oprukt naar Hilversum, die studio’s daar schoonveegt en verder alleen nog maar grammofoonplaten draait. Om het andere uur lichte en klassieke muziek. Ik geloof dat er een enorme zucht van verlichting op zou gaan in gans Nederland.”
[...]

Deel 23 in een serie foto-impressies van de plaatsen van handeling van de Bob Evers-serie.
De oude en de nieuwe hoofdstad van Duitsland (van 1701 tot 1945 en vanaf 1991 tot heden) heeft zowel de toerist als de Bob Evers-fanaat zoveel te bieden dat het wellicht handig is om deze aflevering in tweeën te splitsen. En omdat ik domweg geen zin heb om serieus na te denken over een geheel nieuw soort tweedeling, houd ik het op de verdeling zoals de meesten van ons die uit hun jeugd kennen: oost en west. Alfabetisch gezien is het niet meer dan logisch om in het oostelijk deel van Berlijn te beginnen.
Waarschuwing vooraf: het lijkt wel alsof er de laatste drie decennia in Berlijn meer veranderd, vernield en ver- en gebouwd is dan in de drie eeuwen ervoor, dus heel wat plaatsen van handeling uit „Bakkeleien in een Berlijnse bios” en „De Stripman van Słubice” zijn sinds de jacht op de motorblokkenbende onherkenbaar veranderd.

Kaartje van het oostelijk deel van Berlijn. De nummers 1 t/m 14 geven aan waar de foto’s hieronder zijn gemaakt.

De binnenplaats van zo’n meer dan treurige huurkazerne, gelegen aan de Schönhauser Allee. U en ik zouden er voor geen geld willen wonen, maar Wolf en Reinie Ebens wel. (1)

In de buurt van de Potsdamer Platz laat Bob zich voor dertig mark twee stukken „originele Berlijnse Muur” aansmeren: leuk voor pa Evers om er diens relaties de ogen mee uit te steken ... Nou hebben er tussen 13 augustus 1961 en 9 november 1989 zes of zeven „generaties” Muur bestaan; de laatste versie – waarvan we hier een stuk bij de Gedenkstätte Berliner Mauer in de Bernauer Straße zien – bestond uit twee muren met een mijnenveld, een pad waar honden patrouilleerden, wachttorens en meer van dat soort „fraais” ertussen; de Muur was 154,6 kilometer lang en liep om geheel West-Berlijn heen. Je zou dus zeggen dat er genoeg brokstukken beschikbaar waren om te verkopen, maar toch beseft Bob vrijwel meteen dat hij bij het been is genomen, zoals dat sinds de jaren ’90 talloze toeristen is overkomen. Heel wat originele, L-vormige segmenten van de Muur hebben hun weg over de hele wereld gevonden. (2)

Jan is er op wonderbaarlijke wijze in geslaagd miljonair Metzger tegen zich in het harnas te jagen en om uit de grijpgrage klauwen van Metzgers handlangers te blijven rent Jan door een wirwar van straten die allemaal langs oude, hoge fabrieksmuren voeren en na een paar minuten is hijzelf de weg volkomen kwijt. Als hij weer bij adem is, merkt hij dat hij zich in de Belforter Straße bevindt, twee parallelstraten verderop van het huis van Metzger: in deze Belforter Straße ziet hij een klein theater: het Berliner Arbeiter- und Studententheater, kortweg bat. Jan besteedt er nauwelijks aandacht aan, maar het is een beroemd theatertje dat in de jaren ’60 werd opgericht door o.a. de bekende, in 1976 uit de DDR uitgewezen zanger en dichter Wolf Biermann. Tja, zelfs in de huidige online-versie van de „Encyclopaedia Britannica” heeft de man geen eigen lemma, dus hoogstwaarschijnlijk kent Jan wel Water-, maar geen Biermannen. (3)

De Saarbrücker Straße is aan weerszijden vrijwel helemaal volgebouwd met huizen uit de Gründerzeit. Alleen aan de noordkant van de straat, net voor ze uitmondt in de Prenzlauer Allee, was wat ruimte, die nu ook volgebouwd wordt. Is die ruimte misschien ontstaan door de afbraak van de villa van miljonair Metzger, de man die rode Saabs spaart? Het is bekend dat er in de jaren na de Wende heel wat mensen in korte tijd afschuwelijk rijk zijn geworden met handeltjes die net wel of net niet door de beugel konden en dat handenvol van die mensen hun rijkdom daarna ook weer heel snel zijn kwijtgeraakt. Zou Metzger een van hen zijn? Dat zou verklaren waarom hier tot voor kort een open plek was in het volgebouwde Berlijn, waar de grondprijzen inmiddels elke beschrijving tarten. Aanvankelijk gebruikte Peter de Zwaan veelal namen van acteurs, zangers en schrijvers voor de personen uit zijn Bob Evers-boeken: zoek maar eens op onder welke namen mensen als Fernandel, Lino Ventura en Yves Montand lang geleden geboren zijn. In een interview gaf De Zwaan niet al te lang geleden prijs dat hij ook wel namen uit telefoongidsen pikt, waarvan hij één letter weglaat of verandert of waaraan hij één letter toevoegt. Tussen de Belforter Straße en de Saarbrücker Straße loopt de parallelstraat Metzer Straße: echt zo’n wijkje waarvan de straten genoemd zijn naar steden in het westelijk deel van het Reich. Met dit interview in het achterhoofd is het ons duidelijk dat de naam Metzger niets van doen heeft met de echtgenote van Onze Man Uit Luxemburg. (4)

Heel schuin tegenover het huis van Metzger stond iets wat een verlaten fabriek leek. Op de binnenplaats ervan parkeert Bob zijn Volkswagen Golf. Inmiddels is de verlaten fabriek aardig opgekalefaterd. (5)

Als je de Saarbrücker Straße uitloopt, kom je op de drukke Prenzlauer Allee, zoals Jan en Bob allebei doen. Jan zelfs een keer op een goedkope fiets. (6)

De Storkower Straße, waar de Berlijnse vestiging van Siegler zich bevond. Achtereenvolgens komen Wolf en Reinie (in een Seat), Arie (in een Trabant) en Jan (op zijn fiets) hier terecht. (7)

De toenmalige vestiging van Siegler wordt door Peter als volgt omschreven: een in en achter een bakstenen gebouw van vijf verdiepingen dat eruitzag alsof zelfs de regen al tien jaar lang weigerde er vuil af te spoelen gevestigd bedrijf; op een paar plaatsen was te zien dat de stenen rood waren geweest, maar roet van omliggende bedrijven en uitlaatgassen van auto’s hadden de buitenste laag steen weggevreten en een filter van teerachtige substantie achtergelaten. De ramen waren overdekt met een laag vettig stof en ze zagen er niet uit alsof er ooit iemand door wenste te kijken. Een stenen wand van meer dan honderd meter waarin twee oorspronkelijk smalle inritten waren verbreed door een stuk van het gebouw weg te hakken of te boren. De randen waren daarna niet glad afgewerkt, maar waren rafelig gebleven, als stukken stof waar een reep vanaf was gescheurd. In de vaart der volkeren is de vestiging van Siegler inmiddels gesloopt om plaats te maken voor nieuwe bebouwing, een hoofdstad waardig: nu is er een wasstraat en een garage. (8)

Jan fietst van de Prenzlauer Allee door de hier afgebeelde Wadzeckstraße naar de Hans-Beimler-Straße. (9)

Hans Beimler was een onverbeterlijke communist, die op 1 december 1936 in Madrid werd doorgeschoten, toen hij als commissaris van het „Thälmann-Bataillon” van de XI. Internationale Brigade aan de Spaanse Burgeroorlog deelnam. Na de Wende verdwenen namen van communisten langzaam maar zeker uit het straatbeeld (er zijn niet voor niets stickers met het woord „pfui” op de lantaarnpalen geplakt) en zo werd de Hans-Beimler-Straße, waarover Jan naar de Alexanderplatz fietste, op 1 november 1995, dus ruim na de motorblokkentrilogie, hernoemd in Otto-Braun-Straße. Otto Braun was weliswaar ook een socialist, maar van de gematigde soort, en namens de SPD van 1920 tot 1932 minister-president van Pruisen. (10)

Jan passeert als eerste op zijn fiets de beroemde Fernsehturm op de al even beroemde Alexanderplatz, maar Bob is de eerste die er ook daadwerkelijk een tijdje blijft. Hij zal de Fernsehturm met belangstelling hebben bekeken: 368 meter hoog en daarmee in Bobs tijd het hoogste gebouw van de Europese Unie. In 2004 trad Letland toe tot deze unie en in één klap was de tv-toren van Riga – 368½ meter hoog – het hoogste gebouw binnen de Europese Unie, maar dat kon Bob toen nog niet weten. Op 203 meter hoogte bevindt zich een uitzichtplatform, vanwaar men bij goed weer tot 40 km ver kijken. Boven dat uitzichtplatform bevindt zich een restaurant dat in een half uur tijd geheel ronddraait. (11)

Bob kiest er echter in verband met een afspraak met Jan voor om op een terras langs het plein plaats te nemen en een enorme bak ijs, aangevuld met vier soorten salade, te verorberen; Jan, die zich even later bij hem voegt, bestelt met een voor zijn doen ongewone royaliteit een dubbele uitsmijter, het Duits Strammer Max geheten, maar dan doppelt. (12)

Jan fietst vanaf Bahnhof Zoo in het westen – waarover een andere keer meer – naar het huis van Metzger in het oosten over de ooit zo mooie boulevard Unter den Linden. Later rijden ze gedrieën in Arie’s gehuurde Trabant weer naar hun pension in het westen, wederom over Unter den Linden. (13)

Unter den Linden eindigt bij de Pariser Platz, die wordt afgesloten door de bekende Brandenburger Tor. Tot en met de Tweede Wereldoorlog was het mogelijk om met de auto door deze magistrale poort te rijden, maar daarna liep hier de grens tussen het vrije westen en de bezette Ostzone. Als je goed kijkt, zie je achter de poort de lange Straße des 17. Juni, waarover de jongens even later hun weg vervolgen richting „Pension Klara”, zoals we uit „Bakkeleien in een Berlijnse bios” te weten komen; aangezien het boek geruime tijd na de oorlog speelt, moet Jan de Trabi dus via de Wilhelmstraße, Dorotheenstraße en Ebertstraße hebben gestuurd, maar aan dergelijke details gaat het boek terecht voorbij. Van de Brandenburger Tor gescheiden door de beroemde Muur sprak Bobs president Ronald Reagan op 12 juni 1987 aan het begin van die Straße des 17. Juni de beroemde, historische woorden „Mr Gorbachev, tear down this wall!” Zelfs de grootste optimist had in z’n stoutste dromen niet kunnen vermoeden dat deze vrome wens nog geen anderhalf jaar later in vervulling zou gaan. (14)