De museumgids vermeldde dat de museumjaarkaart daar niet geldig was en dat de vaste collectie bestond uit een pittoresk, historisch kunstschilderverblijf uit het midden van de vorige eeuw, in originele staat behouden. Verdere bijzonderheden ontbraken. Wel kon men zich voor diverse workshops inschrijven, zoals „Lassen met staalwol” en „Zagen zonder beugel”. De toegangsprijs was naar discretie van de bezoeker.

Deze toegangsprijs beviel me en uiteraard besloot ik dit museum met een bezoek te vereren; mijn broer ging als altijd met me mee. Aangezien de gids stelde dat de bereikbaarheid per openbaar vervoer problematisch was en de tocht per eigen vervoer niet zonder risico, laadde ik mijn oude Fordje vol met leeftocht en andere nuttige zaken, waarbij vooral het pinkdik henneptouw niet werd vergeten, en we begaven ons op weg. De museumgids met de routebeschrijving was in handen van mijn broer, die een uitstekend kaartlezer is en de kaart van Europa, schaal 1:2.000.000, al paraat had voor het geval de beschrijving tekort zou schieten.

De routebeschrijving kwam mij vaag bekend voor en de reis verliep dan ook zonder problemen, totdat we op een T-splitsing aankwamen waar gids sprak van „Open heidevlakte recht oversteken”. Nu zou dat op zich geen probleem zijn, maar de heide was afgezet met prikkeldraad en een bordje vermeldde dat de toegang verboden was wegens de aanwezigheid van Grote Grazers. Daaronder hing een kleiner bordje en toen we naderbij kwamen om dat te ontcijferen verscheen plots de brede kop van een Schotse Hooglander, die ons verwezen aanstaarde, als om het gelijk van het eerste bordje te bewijzen. Het kleine bordje meldde: „Bezoekers Museum Boshuis twee fietspaden links passeren”. Nu, deze aanwijzing kon uiteraard geen aanleiding zijn tot misverstanden en al snel stonden wij voor het museum. Op de parkeerplaats stond een oude Volkswagen, voorzien van een sticker met een tekst in Veluws rijm: „Steensma Autoverhuur, 7 keer 24 uur”. De tijden veranderen wel. Op een bordje voor het museum stond een mededeling, die eventuele indringers waarschuwde voor het heilloze van hun voornemen. Naderbij gekomen zagen we dat de nog immer vallende regen de inkt had doen uitlopen, zo oud leek het bordje dus niet.

Intussen was de dienstdoende vrijwilliger naar buiten gekomen, in wie we met enige moeite de bejaarde Frank herkenden, die duidelijk last had van een stijve nek. Enige tijd geleden te lang met zijn hoofd gedraaid door het autoraampje gehangen, verklaarde hij desgevraagd.
Hij wist ook hoe het zat met het bordje. „In het begin moesten we meerdere keren per week een nieuw bordje ophangen; het werd steeds gestolen. Je zou denken door de baldadige jeugd, maar toen we de camerabeelden bekeken bleken het steeds vijftigplussers te zijn. Onbegrijpelijk. Sindsdien gebruiken we afwasbare inkt, sponzen de tekst er ’s avonds af en brengen hem de volgende dag weer aan.”

Toen we naar binnengingen, viel ons een lichte open haardgeur op, er stonden wat oude meubels, hier en daar lagen wat steenwolplukken en verder was er eigenlijk volstrekt niets te zien, maar wat een sfeer - een waarachtiger museum konden we ons niet voorstellen. Intens tevreden en onder de indruk togen wij weer huiswaarts, in de buurt van een heideveldje opgewekt terugzwaaiend naar de jongeman die ons vanuit een open sportvliegtuigje nieuwsgierig bekeek.

De titel van dit stuk verwijst naar een spreekwoord hetgeen inhoudt: „Kinderen aarden naar hun ouders.” Niet zelden wordt deze wijsheid in negatieve zin - en veelal op moralistische toon - gebezigd. Dat „aarden” kan op verschillende aspecten betrekking hebben, zoals bijv: mentaliteit, visie, karakter, levensovertuiging, enz. Waar ik echter dit begrip in wil projecteren, is „schrijven” en dan met name de manier van schrijven. Laten we daarom beginnen bij Willem sr., de man die ons nog steeds buitengewoon veel pret bezorgt bij het lezen van o.a. de Bob Evers-boeken. Zelf merkte hij dit oeuvre aan als „eerlijke boeken waarin wat te beleven valt en waarbij je zo nu en dan ook kunt lachen.”
Dat er wat te beleven valt, is zonder meer waar. Het „zo nu en dan wat kunnen lachen” is echter een typering die meer dan groots is in de zin van bescheidenheid. De avonturen die Jan, Bob en Arie beleven, worden steevast verluchtigd met de nodige hilarische voorvallen, hyperbolen en een op de lachspieren werkende overdrijving, kortom: humor. Maar humor is niet alleen zeer amusant; het is ook een machtig wapen. Mensen die het hoog in de bol hebben, hebben vaak geen gevoel voor humor omdat humor iedere vorm van hooghartigheid genadeloos neersabelt. Daar is eenvoudigweg geen kruid tegen gewassen. Niemand minder dan John Cleese (een man die als geen ander verstand heeft van humor) legde dit ooit uit in een interview. Er bestaat dan ook geen betere manier om een absurde situatie aan de kaak te stellen door de betreffende kwestie met een stevig arsenaal aan hyperbolen flink in het belachelijke te trekken. Men denke aan bijv. Koot en Bie, Monty Python, „Ook dat nog”, enz… Het doel is tweeledig: aan de ene kant zal men iets „herkennen” en aan de andere kant zal niemand meer kunnen ontkennen dat hetgeen op de korrel genomen wordt te zot is voor woorden. In dit laatste opzicht is het programma „Ook dat nog” het mooiste voorbeeld. Iets wat hopeloos vast bleek te zitten, kan dan ineens WEL geregeld resp. afgewikkeld worden en al helemáál als tussen neus en lippen door de verstandelijke vermogens en/of capaciteiten van degene die verantwoordelijk is voor de misstand op een niet mis te verstane manier serieus in twijfel worden getrokken. Het mooiste staaltje dat Willem sr. ooit op dit vlak uithaalde, vind ik persoonlijk nog de manier waarop hij de chaotische bedrijfsvoering op de hak nam van de politieke beweging in zijn boek over Generaal Taillehaeck, deel 2: „Het bankroet van een politieke beweging”. Dit gehele gedeelte is terug te vinden in „Bob Evers’ laatste ereronde”, v.a. bladzijde 99. Het gaat dan om het rapport van de afdelingsleider van Hipperwolde aan de directeur van de Uitgeverij van het hoofdkwartier. Zonder het hele stuk hier te reproduceren een paar facetten hieruit: de afdelingsleider laat weten dat de manier waarop de politieke beweging gerund wordt, hem sterk doet denken aan tombola’s en grabbeltonnen waarbij je nooit van te voren wist wat je in je handen gedrukt kreeg. Na enige bestudering van de organisatie vergelijkt hij (zelf directeur van een machinefabriek) de politieke beweging met een machine waarin verschillende dingen mis kunnen zijn. De eindconclusie: OF er zit een wiel in dat er helemaal niet in thuishoort, dat op geen enkele as zit, maar er gewoon tussendoor tolt en dan hier, dan daar pakt OF alle wielen draaien, elk zelfstandig aangedreven, onafhankelijk van elkaar.
Vernietigender, en vooral beeldender, kan het haast niet als het gaat om grondig in een wond te prikken.

Iets soortgelijks kwam ik tegen in het boek „Hoe echt zijn mensen?” dat is geschreven door de oudste zoon van Willem, die ik voor het gemak Willem jr. noem. De meesten weten dat Willem jr. arts is en op zeker moment afstudeerde als psychiater. In het hoofdstuk „De fabriek voor gezonde geesten” beschrijft hij hoe hij stage moest lopen in een groot complex waarin dus geesteszieken werden behandeld. Nu is het niet mijn bedoeling om het door hem beschrevene als hilarisch aan te merken omdat de materie inhoudelijk zeer ernstig is. Wel is de manier van beschrijven bijzonder beeldend, herkenbaar, op sommige momenten zelfs Kafkaësk en voor alles: tijdloos. Het boek verscheen in 1980, dus de uiteengezette bevindingen moeten vóór die tijd zijn ontstaan. Wie vandaag aan de dag de columns van professor Smalhout leest, zal overigens bespeuren dat er in ruim 30 jaar niets is veranderd. Waar Willem jr. zich bedient van uiterst verfijnde formuleringen en subtiel verwoorde observaties, noemt professor Smalhout het beestje daarentegen bij de naam: „De algehele debilisering van Nederland.” Trefwoorden hierin: praatcultuur, gewichtigdoenerij, mensen die inhoudelijk geen verstand van medische zaken hebben, die wel even zullen vertellen hoe het allemaal moet worden uitgevoerd, gezondheid als product en de patiënt als productiefactor, enz., kortom: een waanzinnig systeem dat hoe dan ook, al dan niet kunstmatig, in gang wordt gehouden, zogenaamd omdat men het vroeger „verkeerd” deed, maar in werkelijkheid omdat zo een bepaald clubje er beter van wordt. De manier waarop Willem jr. het beschrijft, is even genadeloos als geniaal en roept (hoewel het om iets geheel anders gaat) associaties op met de machine met de dol geworden tandwielen.

Citaat uit „Hoe echt zijn mensen?”
„Een kliniek als deze is van nature een bolwerk van isolement. Een betonnen bunker bevolkt met buiten de maatschappij levenden. Dit plein is daar, in zijn onherbergzaamheid, ook een symbolische uiting van. Het is geen geleidelijke overgang en ook geen ontmoeting tussen kliniek en maatschappij. Het is geen brug tussen binnen en buiten. Het is een leegte die men door moet om binnen te kunnen komen. De binnenkomst in de goed verzorgde ruime hal is al even weinig uitnodigend. Door de tochtdeuren staat men ineens in een grote marmeren ruimte waarbij men direct voor de eerste „producten” uit deze kliniek staat, wezenloos aandoende poppen. Bij nadere beschouwing blijken het mensen te zijn. Ik zal nooit vergeten hoe ik de eerste keren steeds schrok van deze mensen, waarmee geen contact te krijgen is, die in een volslagen eigen wereld leven en langs elkaar schuiven op een manier die gespeend is van iedere belangstelling voor de ander. Na van deze schok bekomen te zijn, ontwaart men verscholen in een diepe loge een aantal portiers achter een telefooncentrale, die overigens, alleen bij aanspreken, heel vriendelijk en behulpzaam blijken te zijn. Zo tuimelt men dan het gebouw der gezonde geesten binnen met het onbehaaglijke gevoel eerst bespied te zijn en nu genegeerd te worden. Het werken in een dergelijk gebouw met zijn leegte en zijn onpersoonlijke sfeer heeft niet nagelaten op mij als nieuwkomer een diepe indruk te maken. Dit werd nog versterkt door mijn indrukken van de eerste weken in de kliniek. Ik was toebedeeld aan een in een groepje bij elkaar behorende psychiater, psycholoog, maatschappelijk werkende en secretaresse, die zich in een team bezig hielden met de problemen rond de gezonde geest. Zulke mensen worden tegenwoordig hulpverleners genoemd en ik zal ze in het verloop van mijn verhaal ook verder zo noemen. De eerste weken liep ik met mijn groepje hulpverleners mee en schuifelde zo met hen van het ene vertrek naar het andere om met weer andere hulpverleners te praten. Het gaat daarbij voortdurend over onzichtbaren en afwezigen: de mensen die hier gekomen zijn om in deze kliniek weer een gezonde geest te verkrijgen. Er konden dagen voorbijgaan zonder dat ik ook maar één der betreffenden zag. Deze wijze van werken leek mij volstrekt absurd, daar ik als huisarts gewend was aan zeer veel persoonlijke contacten. Ik kon ook alleen maar iets met of voor mensen doen in hun aanwezigheid. Ik merkte dat ik doodmoe en humeurig werd van alle contacten, het praten over en het luisteren naar argumenten en maatregelen, zonder ook maar enigszins te weten welke mens het betrof. Zo kon het gebeuren dat ik in die eerste weken de balans opmaakte van een werkdag en bemerkte dat er niets had plaats gevonden waarbij het direct persoonlijk contact aanging. Het was voor mij net een soort eindeloos simultaan schaakspel, waarbij de borden van het team hulpverleners overal door het hele bedrijf verspreid stonden en waarbij bovendien de tegenstander een volslagen onzichtbare bleef. Beide partijen lopen op hun tijd langs de borden, verzetten hier en daar wat stukken en wachten op de tegenzetten. Men ontmoet elkaar als tegenstander zelden of nooit aan de borden. Veel tijd wordt evenwel besteed aan filosofieën hoe eventuele tegenzetten zullen verlopen en wat er dan te doen staat.
Aangezien ik nog nooit in een dergelijke kliniek had gewerkt, ging ik er aanvankelijk van uit dat het zo hoorde. Ik deed dus na een aantal weken pogingen de spelregels onder de knie te krijgen. Uiteindelijk was ik bezig met een herscholing en diende ik daar de gevolgen van te aanvaarden, ook al leek een en ander mij vreemd. Ik ging op zoek naar de uitleg van het spel. Er werd veel en omstandig met mij gesproken. Ik liep alle bedrijfsonderdelen langs. Veel artikelen en rapporten werden geproduceerd. Theorieën werden ten beste gegeven. Tegenstrijdigheden stapelden zich op in al dit lesmateriaal. Er zat geen ruggengraat in en geen visie achter. Ik werd er ook niets wijzer van. Toch deed ik een wanhopige poging om alles te begrijpen. Ik wilde er tenslotte bij horen. Ik ging ook op zoek naar het eindproduct: de gezonde geest. Deze bleef zoek. Ik begreep er niets van. Het procédé onvindbaar, het eindproduct zoek. Hoe werkte deze kliniek dan? Het bleef voor mij aanvankelijk een volslagen raadsel, tot ik iemand met een zieke geest zag binnenkomen, die als uitzondering zeer snel weer een gezonde geest kreeg en de kliniek kon verlaten.
Nauwlettend hield ik in de gaten hoe dit mogelijk was geweest. Ik merkte allereerst dat de betrokkene was gekomen met het vaste voornemen om zo kort mogelijk in de kliniek te blijven. Hij deed daar alles voor en sprak veel over zijn zieke geest. Ik merkte ook een enorme verandering in het team van hulpverleners. Ze veerden op en werden actief, persoonlijk open, vriendelijk en behulpzaam. Ze werden veel meer mens en wisten met behoud van de verantwoordelijkheid en de identiteit van de betrokken zieke geest snel een werkzaam procédé te ontwerpen. En dat werkte wonderwel. Toen zag ik ineens waarom het procédé voor mij zo onduidelijk bleef en zo onwerkzaam bleek: alle maatschappelijke normen stonden in dit bedrijf op zijn kop. Een eigen verantwoordelijkheid en eigen identiteit golden niet als belangrijk.”

We maken even een sprong in het stuk. Waar het om draait, is dat er voor een groot deel mensen behandeld werden die problemen hadden van maatschappelijke en/of sociale aard en die ten onrechte het etiket „geestesziek” opgeplakt kregen. Willem jr. gaat dan verder met:

„Zo zit ieder dan in dit bedrijf aan het schaakbord en speelt het spel mee. Ieder speelt daarbij zijn eigen spel, immers de regels liggen niet vast, ze zijn zelfs meestal over en weer niet bekend. Daar komt men ook niet achter, want de partijen ontmoeten elkaar zelden of nooit aan het bord zelf. Men loopt er langs en doet zijn zet. De tegenpartij doet te zijner tijd een tegenzet. Na verloop van tijd loopt men weer langs het bord om te zien of er iets is veranderd en dan verzet men eventueel weer een stuk, aanvankelijk nog de grote stukken, later alleen de pionnen. Op den duur nemen de partijen steeds meer tijd en minder moeite voor dit trage en onpersoonlijke spel. Tot er tenslotte geen zetten meer volgen. Dan heeft men niet het eindproduct: de gezonde geest; doch het eindeloos veel vaker voorkomende bijproduct: de uitgebluste geest.
En dat was ook hetgene, waar ik zo van geschrokken was bij mijn binnenkomst in de kliniek: deze uitgebluste geesten. En ik schrok tijdens mijn kennismakingstijd van de ogenschijnlijke tevredenheid van ieder met dit bijproduct. Zo werd voor mij onder het verzorgde uiterlijk van een groot bedrijf, een leeg, onpersoonlijk en weinig menselijk procédé duidelijk, dat aan het ontstaan van gezonde geesten nauwelijks of geen bijdrage levert. Verbouwereerd heb ik me afgevraagd hoe zo’n werkwijze in onze tijd nog in stand kon blijven? Hoe het mogelijk was, terwijl ik in gesprekken met hen apart steeds merkte, dat ze heel goed wisten dat het productieproces niet deugde. Het bleek me na verloop van tijd, dat ze verstrikt zaten in een netwerk van geniepige maatregelen, hetgeen er zeer vernuftig op was gericht om het oude systeem in stand te houden. De winst van dit systeem was dat de bedrijfsleiding met enkele vertrouwelingen alle macht in handen kon houden en daarmee het bedrijf met betrekkelijk weinig persoonlijke investeringen kon laten draaien. Een aantal van die maatregelen kon ik voor mezelf op den duur zichtbaar krijgen. Het was in feite een zeer vernuftig verdeel en heers-principe, toegedekt met de mantel van moderne voorzieningen en moderne kreten. De werkwijze berustte er op, dat zoveel mogelijk mensen contact dienden te hebben met zoveel mogelijk andere mensen in het bedrijf. Hiervoor werd ruim de tijd gegeven. Het voordeel daarvan was dat hulpverleners en andere werknemers zich moe konden praten. Niemand hoefde zich bovendien echt verantwoordelijk te voelen. Het leek modern en de leiding kon er kreten als democratisering en inspraak op los laten. Vervolgens werd er zorgvuldig voor gezorgd, dat stelselmatig kleine groepjes van de ene sector overleg pleegden met kleine groepjes van de andere sector. Ieder persoonlijk contact binnen het bedrijf werd zo nagenoeg onmogelijk gemaakt. Daarbij was natuurlijk wel van belang, dat alle groepen zoveel mogelijk van samenstelling wisselden. Zulks bevorderde het steeds weer bespreken van dezelfde punten door verschillende mensen. Dat leverde zelden resultaat op, deed het enthousiasme tanen en bevorderde de continuïteit en verantwoordelijkheid in gewenste negatieve zin. Er werd vanzelfsprekend zorg voor gedragen, dat er zo weinig mogelijk direct contact was tussen bestuurlijk apparaat enerzijds en productielijn anderzijds.
Dit werkte voortreffelijk, vooral ook omdat er op werd toegezien dat de minst zekere figuren op leidinggevende posities werden geplaatst, hetgeen een voortdurende afhankelijkheid van deze mensen in stand hield. Een waarborg te meer voor een goede greep op de gang van zaken.
Toch rezen er, ondanks dit vernuftige systeem nog wel eens problemen. Ook hiervoor had de bedrijfsleiding een beleid. De problemen werden vastgelegd in omstandige, uitgebreide en zo mogelijk nietszeggende nota’s met veel dure begrippen, welke langs verschillende kanten en op verschillende momenten de kliniek in werden gestuurd, voorzien van de etiketten openheid en inspraak. Aan de hand van deze nota’s werden praat- en discussiegroepen opgericht, welke onder geen beding met elkaar in contact mochten staan. De schriftelijke rapportage ging naar de leiding, die alle informatie opborg in een diepe lade van het directiebureau. Deze lade ging nooit meer open. Mocht onverhoopt toch nog een nieuw en dus ongewenst initiatief de kop opsteken, dan werd ook hiervoor een werkgroep opgericht van een zo breed mogelijke samenstelling. Ook deze informatie kwam in dezelfde lade.
Besluitvorming pleegde de leiding zonder overleg, in het geheim, en trad daarmee onverwachts in het openbaar. Het was een goede gewoonte daarvoor passende passages uit diverse stukken te gebruiken en het was gebruikelijk deze soms zelfs enigszins uit hun verband te lichten. Protesten werden niet gehoord. Iedere protesterende werd zo snel mogelijk geïsoleerd, waarbij iedere niet in het oog lopende tactiek was toegestaan. Met deze bovenstaande maatregelen was de leiding er wonderwel in geslaagd in alle rust naar eigen goeddunken dit bedrijf te besturen. Alle gemor en ontevredenheid bleef bij dit meesterlijke verdeel en heersprincipe helemaal onder de oppervlakte. Het resultaat was beangstigend: hulpverleners bleken terneergeslagen, machteloos en zonder idealen. Velen waren hun eigen identiteit, creativiteit, werklust en vertrouwen kwijt. Slechts een enkeling had zich weten te redden op een veilig eilandje van geïsoleerd functioneren. Is een dergelijk bedrijf voor mij al beangstigend genoeg, nog angstiger vind ik dat ik terugkijkend merk, dat het geruime tijd heeft geduurd voor ik het systeem kon doorzien. Aanvankelijk werd ik meegevoerd. Maar waarschijnlijk is het mijn huisartsenervaring geweest die mij voor verdere onderdompeling heeft behoed. Ik had mij enige kijk op de zieke en gezonde mens eigen gemaakt. Toen ik doorzag waar ik in terecht was gekomen, ontstond er een wanhopig geworstel tegen een onzichtbare macht. Ik voelde die macht overal, maar deze werd nooit persoonlijk en nooit zichtbaar. Het gevoel ontstond een Don Quichotte te zijn die tegen malende molens vocht.”
EINDE CITAAT.

Eerder in dit stuk haalde ik de term „Kafkaësk” aan. Deze beschrijving riep bij mij associaties op met de romans „Het proces” en „Het slot” van vriend Kafka. Let in deze context vooral op de zin: Toen ik doorzag waar ik in terecht was gekomen, ontstond er een wanhopig geworstel tegen een onzichtbare macht. Ik voelde die macht overal, maar deze werd nooit persoonlijk en nooit zichtbaar.
Wat mij echter bovenal opviel, is de overeenkomst in het beschrijven van beide totaal verschillende situaties door resp. Willem sr. en Willem jr. In beide gevallen draait het om een persoon met een goed werkend stel hersens die terecht komt in een omgeving of situatie waarin iedere vorm van logica ontbreekt. Vooral de vergelijking van Willem jr. waarin hij ter illustratie het grote schaakbord presenteert, kon ik niet lezen zonder meteen aan „de machine” te denken.

De man die in bovenstaand stukje van John Beringen „Willem jr.” wordt genoemd, heet voluit Willem-Peter, maar draagt in feite als roepnaam Peter. Hij schreef drie boeken:

Hoe echt zijn mensen? Oirsbeek, Uitgeverij Lindelauf, 1980

Waan en werkelijkheid Oirsbeek, Uitgeverij Lindelauf, 1980 ISBN 9070408414

Het kralensnoer Eindhoven, Lecturis, 1986 ISBN 9070108313

In het tijdschrift Candy , uitgegeven door Peter J. Muller, de voorzitter van het Bob Evers Genootschap, was indertijd de brievenrubriek „Brieven aan Joke” opgenomen. Mannen en vrouwen leken hun hart uit te storten bij Joke Raviera, die zich verdiepte in de problemen van de briefschrijvers en -schrijfsters en hun brieven beantwoordde en becommentarieerde. Achter het pseudoniem Joke Raviera ging „onze eigen” Willem van den Hout schuil, maar net zo min als de stem van de onlangs overleden Bobby Farrell echt was, waren deze brieven afkomstig van échte briefschrijvers: het leeuwendeel van de brieven was door „Joke Raviera” zelf geschreven, hetgeen overigens geen ongebruikelijke gang van zaken is in brievenrubrieken in tijdschriften, al was Willem mogelijk een van de pioniers op het gebied van fake-brieven. In 1970 bundelde N.V. Uitgeverij P.J. Muller de meest spectaculaire brieven en antwoorden in „Brieven aan Joke. Bekentenissen over normale & abnormale seks”. Tot zover heeft de redactie niet bepaald de illusie iemand iets nieuws voor te schotelen, maar wist de welwillende lezer dat Willem er niet voor terug deinsde om zelfs zijn eigen zoon met een fake-brief bij het been te nemen? Lees wat Paul van den Hout de redactie vertelde:

In de jaren zeventig had ik in Amsterdam een vrij regelmatig contact met mijn vader. We troffen elkaar wel op zijn boot (zie mijn bijdrage in Nieuwsbrief 35) en natuurlijk in de „Oude Wester”, waar hij volgens mij alleen bekend stond als Waterman (zodat ik er jaren moeite voor heb moeten doen om van mijn bijnaam „de kleine Waterman” af te raken en Paul van den Hout genoemd te worden). Ook had hij de sleutel van mijn huis in de Frans van Mierisstraat, waar hij wel eens een nachtje bleef pitten op het logeerkamertje.
Op een gegeven moment had ik, na lang aandringen, van mijn moeder een Indische kris losgepeuterd, die in haar bezit was (de herkomst weet ik niet meer, kan van de Oudendijkenkant geweest zijn (Pauls stiefvader, red.)). Dat prachtige, zilveren moordwapen begeerde ik al jaren en mijn moeder had er niets mee, maar had hem, bevreesd voor mijn lijfsbehoud (of dat van anderen) nooit aan mij durven schenken. Maar goed, ik had het dus eindelijk van haar afgetroggeld en hem thuis op de „salontafel” gelegd. Maar, zoals dat wel vaker gaat met voorwerpen die je nog niet zolang in je bezit hebt, je mist ze niet meteen als ze opeens „weg” zijn. In dit geval zat ik met mijn vriendin Caroline bij mensen op bezoek, waar we op de een of andere manier over die kris kwamen te praten en ik me opeens realiseerde dat ik die al een tijdje niet meer had gezien. Ik vroeg haar of zij daar iets meer van wist, wat niet zo was, zodat we na veel peinzen tot de conclusie kwamen dat er maar één oplossing was voor die verdwijning: Willem.
Toen ik hem daar bij ons volgende treffen op aansprak, begon hij met keihard ontkennen van enige betrokkenheid. Maar ik wist het en dat zei ik hem ook. Uiteindelijk gaf hij toe hem te hebben meegenomen als, en hier komt het, cadeautje voor mijn broer Michiel. Ik heb iets gezegd in de trant van: „Leuk, dan moet ik mijn eigen broertje zijn verjaarcadeau zeker afpikken? Ik pieker er niet over, maar eis van je dat je die zaak in orde maakt.”
Na een aantal geaborteerde afspraken, zou ik Willem na diens bezoek aan Den Haag van de trein halen en hij me het ding teruggeven. Verbaast het je te horen, dat hij dat niet bij zich had? Wat was er namelijk gebeurd? Er volgde een krankzinnig ingewikkeld verhaal over bagagekluisjes, verloren sleuteltjes, misverstanden met verwisselde bagage in de trein, weet ik het allemaal. Bob Evers, deel zoveel in wording „Gekrakeel om een kris”. Maar ik moest me vooral geen zorgen maken, hij had het adres van die reiziger die er met zijn tas vandoor was gegaan (hoe was en is me een raadsel) en hij zou die man een brief sturen. Nou, dat heeft-ie gedaan, hoorde ik later, want die man die er dus abusievelijk met zijn (pardon: mijn) kris vandoor was gegaan, had hem teruggeschreven!
Die brief had Willem bij zich, en hij liet hem me in het „Noord-Zuidhollands Koffiehuis” triomfantelijk lezen. Het kwam erop neer dat de onbekende weer „geheel per ongeluk iets krankjorums met die kris had gedaan”, met als gevolg, natuurlijk, dat hij hem niet kon produceren. Mind you, over wat er verder in die verwisselde tas zou hebben gezeten, werd natuurlijk met geen woord gerept!
Ik weet nog dat ik, toen ik een paar zinnen van die brief had gelezen, aan de stijl en de eigenaardigheden van Willems eigen schrijfmachineschrift - ik had inmiddels wel meer schrijfsels van hem gelezen - meteen zag dat die dat epistel zelf had opgesteld. Toen ik hem vierkant uitlachte, ontkende hij dat natuurlijk ook weer glashard en leek hij eigenlijk voornamelijk gekwetst dat ik niet paf stond van deze geniale hoax, van zijn vindingrijkheid en alle moeite die hij erin had gestoken (het was inderdaad een brief van een paar kantjes). Ik heb het toen maar opgegeven. Van die kris is uiteraard nooit meer iets vernomen, zal-ie wel verpatst of beleend hebben. Michiel bleek, bij navraag, uiteraard van helemáál niets te weten, en die jongen kán niet eens jokken!

Dat het Paul, gelijk een Arie Roos, niet om laag-bij-de-gronds bezit gaat én dat Willem niet alleen zijn eigen schrijfsels, maar ook zijn eigen daden kloonde, moge blijken uit een andere anecdote:

Het zal zo’n beetje in diezelfde tijd geweest zijn, want weer speelt Caroline er een rol in en nog steeds woonde ik met haar in de Frans van Mierisstraat. Mijn moeder was net verhuisd naar Nijmegen en wilde wat spulletjes kwijt, omdat ze kleiner was komen te wonen. Daaronder bevond zich een niet onaardig schilderijtje - een stilleven met tinnen kruik, stroboeket en pistool - van een zondagsschilderende verre neef of zo van mijn stiefvader, blijkens de signatuur rechts onderaan „Pé-en-nog-wat” geheten, ik zou het nu niet meer weten.
Enfin, ik was weer eens met Willem op zo’n Waterman-taxi-expeditie, die in dit geval eindigde bij een van zijn vele vage vriendinnen, de vrouw van een psychiater in Amstelveen; meer weet (en wist) ik niet van haar. Welnu, we worden door de dame vriendelijk ontvangen, drinken een glas en, terwijl Willem en zij in gesprek raken, laat ik mijn ogen door de fraai ingerichte woonkamer dwalen, tot ze aan de wand ver tegenover mij tot mijn verbazing blijven rusten op het schilderijtje van Oom „Pé”! Als alles goed was, wist ik, lag dat in de Frans van Mierisstraat in mijn gangkast, waar ik het zolang had weggeborgen. Ik brak nogal bruusk in het gesprek in en vroeg mevrouw hoe ze aan dat schilderij kwam, waarop ze me schalks vertelde dat het (alwéér) een cadeautje van mijn ouwe heer was.
Na een soortgelijk gekrakeel als met die kris, zei ik: „Goed, Willem, ik zal Caroline even bellen, om te vragen of het nog in de kast ligt bij ons thuis.” Zo gezegd, zo gedaan, schilderij weg natuurlijk, en Willem unverfroren blijven ontkennen er ook maar iets mee te maken te hebben. De gastvrouwe geloofde mij niet echt (wat wil je ook, met zo’n vader!), maar toen ik zei: „Mevrouw, ik heb mijn bril niet op nu, dus ik kan het vanaf deze afstand onmogelijk lezen, maar weest u zo goed en kijkt u eens naar de signatuur in de rechterbenedenhoek. Daar zult u lezen: „Pé-en-nog-wat” (wat ik toen nog wèl wist).” Nou, dat deed ze en toen kon ze bezwaarlijk ontkennen dat er iets vreemds aan de hand was. Wat verlegen met de situatie wilde ze weten hoe het nu verder moest. Ik vroeg haar of ze het een leuk, mooi en/of aardig schilderijtje vond en dat beaamde ze. „Goed,” zei ik, „dan moest u het maar houden. Maar dan hebt u het van mij gekregen, en niet van Willem.”
Toen zijn Willem en ik wel een tijdje gebrouilleerd geweest. (Deel zoveel-plus-één van de Bob Evers-serie, „Gesteggel om een Stilleven”).

Of ik nog even een gastcolumn wilde schrijven; maar dan wel binnen een week inleveren.
Foutloos, stijlvol of omgekeerd mocht ook. In de email stond iets over een brug slaan tussen de „Fab Four” uit Lenten en de „Fun Boy Three” uit Amsterdam.
Voordat ik kon antwoorden moest ik toch eerst even, enkele voor mij onbekende termen, opzoeken op Wikipedia. Ik ben nog-net-uit-de-sixties, dus die referentie naar de Beatles snapte ik wel.
En, voor de wat ouderen, Fun Boy Three was een ska-bandje dat tussen 1981 en 1984 nooit echt hits heeft gehad behalve dan dat ze met Bananarama het nummer „It Ain’t What You Do (It’s The Way That You Do It)” hebben gezongen; waarna deze Spice Girls avant la lettre in 1982 de natte droom werden van vele van mijn mannelijke leeftijdgenoten.
Lenten bleek een onbestaand dorp te zijn waar de „Fab Four” uit mijn jeugd, de tweeling Sielke en Hietske en hun vrienden Kees en Louis vele avonturen op het meer beleefden. Dat dorp was voor mij altijd naamloos gebleven maar volgens Wikipedia kreeg het in deel 51 (ook rond 1982!) de naam Lenten. Maar ja, alles na deel 42, „De Kameleon heeft succes”, heb ik nooit zo stuk gelezen als de delen uit mijn kinderjaren.
1982. Tot die tijd ging ik nog naar de bibliotheek om de Bob Evers-serie te lezen. Met als resultaat dat je begon met Nummerbord; en Goudschip las ná Caravan, waardoor er een mentaal beeld ontstond waarin de „Fun Boy Three” over de wereld reisden alsof het een treinreis naar Amsterdam was.
Om het beeld compleet te maken: in al die jaren had ik slechts de Friese wateren op mijn duimpje leren kennen. Daarom kon ik dat Lenten ook niet plaatsen. „De Kameleon op Reis”, waarin de „Fab Four” en boerenzoon Gerard met een praam een aantal van de Friese Elf steden bezoeken, was tot die tijd het boek geweest dat het meeste indruk op mij maakte.
In 1982 kocht ik de Zuidzeetrilogie omdat een beetje meer structuur en achtergrondinformatie wel gewenst was. Die zomer was een bootvakantie in de Biesbosch een fantastisch decor voor verhalen over het overleven op eilanden en hutten bouwen. Daarna volgde een aantal jaren boekwinkels afstruinen om de Bob Evers compleet proberen te krijgen. Aangezien ik toch in die boekwinkels kwam, nam ik mee waar ik jaren van genoten had. Zo bleef mijn Kameleon-verzameling compleet met eerste drukken. Ongelezen.
Aan het eind van de vorige eeuw, ik had inmiddels het door Beringen gecreëerde virus overleefd, kwam ik uiteindelijk in een situatie waarin ik mijn kennis van de „Fab Four” en de „Fun Boy Three” kon combineren.
Een goede bekende van me had zich nogal in de nesten gewerkt en zat in een situatie waarin Jan, Bob en Arie meermalen zaten: opgesloten!
Hij zat in zo’n hokje met een plastic matras op de vloer en een deur van het kaliber kelder-in-de-buurt-van-San-Francisco. Zijn eigen „Hotel California”. Natuurlijk groot gemaakt door een geheel andere Fab Four; hoewel de echte kenners zullen claimen dat dat nummer geïnspireerd is door „We used to know” van Jethro Tull.
Ik laat me afleiden, maar voor de toepasselijkheid het laatste couplet:
                              Each to his own way I’ll go mine
                              Best of luck in what you find
                              But for your own sake remember times
                              We used to know

Daar zat die vriend van mij dan. Met een manische kop vol verhalen over briljante ontsnappingen naar Luxemburg.
En ik met een redelijk helder hoofd vol Bob Evers-kennis over ontsnappingen. Om iedere hoop direct teniet te doen: er was zelfs geen waterkraan!
Ik heb mij een paar dagen blind gestaard op een oplossing die toch zo simpel was. De derde dag nam ik in mijn onschuld „Bombarie om een Bunker” voor hem mee. Ik vond de titel wel toepasselijk. Maar dat mocht ik niet overhandigen. Het hele argument waarom mijn vriend in dat kamertje moest blijven was: „Geen prikkels”. En Bob Evers stimuleerde de zintuigen teveel, aldus de gastheren.
Dus was er maar één soort boek mogelijk.
De volgende dag nam ik „De Kameleon helpt altijd” mee en dat mocht wel door mijn vriend gelezen worden. Dat de cover (Kees met 2 kartonnen kokers om z’n armen die over de dijk rent) een stille hint was naar de kleding die mijn vriend droeg, vond ik zelf wel toepasselijk.
Later mocht ik hem wel een Bob Evers-verhaal toespelen; uiteraard werd dat „Tumult in een Toeristenhotel”. Mijn vriend is na een paar weken vrijgekomen. Hij blijft nog altijd beweren dat De Kameleon hem destijds geholpen heeft. Ik laat hem maar in die waan en geef hem sindsdien elk jaar maar een paar ongelezen Kameleon-exemplaren uit mijn verzameling voor zijn verjaardag.
Het is voor mij dus niet 3 OF 4 maar gewoon „The Magnificent Seven” en altijd weer een Zevensprong waar je een deel uit de ene of een deel uit de andere serie voor kunt kiezen.