En alweer het derde boek van Uitgeverij Zwarte Zwaan!

Die vermaledijde Tweede Wereldoorlog heeft heel wat teweeg gebracht: naast de miljoenen doden en de miljarden euro’s aan materiële schade deed de oorlog ook sommige grenzen verdwijnen, wierp hij andere op, betekende hij de ondergang van vele kranten en tijdschriften, maar liet hij ook nieuwe kranten en tijdschriften het daglicht zien. Een van die nieuwe, obscure tijdschriften was De boekenschouw van het Nieuwe Europa. De titel geeft al aan dat dit blaadje niet de favoriete lectuur was van mensen die beschaving en/of democratie hoog - of zelfs maar midden of laag - in hun vaandel hadden staan. En inderdaad: het blaadje werd uitgegeven door de aan de NSB gelieerde Haagse uitgeverij De Schouw. In de eerste jaargang, nummer 3 (januari 1942) stond een volkomen nietszeggend en kritiekloos interview met een ons welbekende schrijver. Zonder het op welke manier dan ook eens te zijn met de inhoud van het tijdschrift wil de redactie van de Bob Evers Nieuwsbrief haar lezers genoemd interview toch niet onthouden, omdat het zo’n prachtig voorbeeld is van een gesprek waarin de geïnterviewde werkelijk helemaal niets nieuws vertelt; wel wordt duidelijk dat in 1942 heel Nederland wist wie er schuil ging achter het pseudoniem Willem W. Waterman:

„In deze heele Cubaansche historie is er één man, die aan den horizon van mijn geheugen lichtend omhoog rijst als Mars in zijn perihelium...”

Vandaag den dag kent haast elke Nederlander deze woorden, het begin van de „Boodschap aan Garcia” van den Amerikaanschen schrijver Elbert Hubbard. Hoe deze boodschap zich plotseling in zulk een groote mate van bekendheid mag verheugen? Dit is zeker voor een niet gering deel te danken aan het feit, dat dit merkwaardige voorbeeld van een soldateske levenshouding zulk een belangrijke rol speelt in dat merkwaardige boek over het Nederlandsche leger „De kruistocht van Generaal Taillehaeck” door Willem W. Waterman (schuilnaam van W.H.M. van den Hout). Dit boek is hierom merkwaardig, omdat het een onderwerp behandelt, dat weliswaar zelf niet actueel meer is, doch dat in zooverre nog aanspraak kan maken op de noodige actualiteit, omdat het ons, door de voortreffelijke wijze waarop het de hand legde op de fouten van het verleden, tot leering strekt.

Het werk werd met sympathie begroet

Dat de schrijver, toen hij dit droevige - doch overigens zeer onderhoudende - epos van het vroegere leger schreef, het bij het rechte eind had, blijkt o.a. uit het feit, dat dit werk door alle Nederlandsche bevolkingsgroepen, onverschillig hun politieke of godsdienstige overtuiging met sympathie is begroet. Een vraaggesprek met een schrijver, die zooiets voor elkaar heeft gebracht in ons thans zoo verscheurde en verdeelde volk, leek ons dan ook ongetwijfeld de moeite waard!
Deze schrijver bleek nog een jongeman te zijn, die ondanks zijn voortreffelijke militaire opvattingen, weinig gemeen had met zijn eigen strammen, sporenrinkelenden generaal Taillehaeck. Als reclame-expert maakte hij in dienst van een groot, Nederlandsch concern vele buitenlandsche reizen - o.a. naar de Vereenigde Staten en Mexico - keek overal met een scherp critisch oog rond én verwerkte het geziene met veel gevoel voor humor, waaraan wij o.m. een boek te danken hebben als de kostelijke satyre: „Amerika filmt”. In zijn boekenkast ziet men de groote wijsgeeren, die de eeuwen hebben overleefd, naast de moderne literatuur van alle gebruikelijke talen, Ludendorff en Foch naast handboeken over reclame. Hij is zelf soldaat geweest in ons vroegere leger, eerst bij de Grenadiers, later bij den motordienst.
„Wat heeft u er toe gebracht, dit boek te schrijven?”
„Herinnert u zich uit het boek dat opstel over de geschiedenis der regimenten Grenadiers en Jagers, dat een korporaal van de kaderopleiding toezendt aan generaal Taillehaeck? Goed, dat satyrische stuk heb ik zelf geschreven in 1935, in opdracht van een kolonel. In dat stuk heb ik de gal van een heel regiment uitgespuwd; wij hadden er waarlijk geen bezwaar tegen om ons vaderland te dienen, integendeel, maar ik verzette mij tegen de opleiding, die geheel gericht was op uiterlijkheden en die de, waarlijk essentiëele dingen verwaarloosde.
In ’39 dachten wij, bij de toenmalige mobilisatie, dat het afgeloopen zou zijn met dat slappe gedoe, omdat het ernst was geworden. Maar na een paar weken bleek al, dat het vele malen erger was, dan bij de eerste oefening. Toen wilde ik waarschuwen in een goed en pakkend boek. Het uitgangspunt van mijn „Generaal Taillehaeck” werd toen dat oude opstel, dat overigens is tegengehouden door mijn compagniecommandant, die het niet door durfde zenden. Wel werd het overgetypt en misschien zijn er vandaag den dag nog wel exemplaren van te vinden tusschen de mobilisatie- en oorlogsherinneringen van mijn collega’s.

De sporen-rinkelende generaal Tailleheack

Om 3 uur deed ik mijn lamp uit en ging slapen

De laatste nacht.
„Is het waar, dat u de laatste hand aan dat boek heeft gelegd in den nacht dat de oorlog uitbrak?” „Er zijn natuurlijk weer menschen, die dat in twijfel trekken, maar er zijn genoeg soldaten en officieren, die het manuscript al hadden gelezen, toen de oorlog uitbrak. Ik hoop dan ook, dat men mij nog eens zal uitdagen om te bewijzen, dat ik het inderdaad voor den oorlog heb geschreven, dan komt er tevens een einde aan die verhalen. Ik schreef het voorwoord inderdaad in den nacht, dat de oorlog uitbrak. Dat was in de „Varenkamp” in Bilthoven. Om drie uur deed ik mijn lamp uit en ging slapen Er is later geen letter meer aan het manuscript veranderd.”

Het was zo’n zinderende zomermiddag aan het begin van de jaren ’80. Vergezeld van mijn goede vriend JP en Jarbas, mijn onafscheidelijke hond, betrad ik „Café De Gelaghkamer” aan de Amsterdamse Vijzelgracht. In die jaren was dat het trefpunt van een bent van kunstbroeders rondom levensgenieter en zanger van het levenslied Ramses Shaffy.
Op dit uur van de middag was van deze langslapers echter nog geen spoor te bekennen. De langwerpige en voor wie uit de felle zon kwam, schemerdonkere ruimte was vrijwel leeg. Afgezien van de barman werd het lokaal slechts bevolkt door één onduidelijk stel, ergens aan een muur opzij van het midden gezeten, en één maar al te opvallend personage aan een tafeltje helemaal achterin.
Ik was even op de drempel blijven staan om de zaak te monsteren. Toen ik in de lange, met een schipperspet getooide kerel aan het eind van de zaal mijn vader herkende, trok ik JP aan zijn mouw. „Wegwezen,” siste ik, „daar zit Willem, zo te zien al aardig op slok. En daar heb ik nu even geen trek in.”
Maar het was te laat. Mijn hond, die ik nooit aan de lijn had - dat kon toen nog - had mijn vader herkend en was vrolijk kwispelend op hem afgerend. Willem keek verrast op, zag ons staan en brulde: „Paul, Jean-Pierre, kom hier!” Er zat niets anders op, want Jarbas, de Judas, had zich onmiddellijk onder Willems tafeltje aan diens voeten gevleid.
JP was meteen met energieke tred op Willem afgelopen; hij was niet iemand om zich door beuzelarijen van de wijs te laten brengen. Ik volgde hem, wat aarzelend. Toen ik langs de lange bar liep, werd ik aangesproken door de jongen, die ik daar voor het eerst achter de tapkast zag staan.
„Kent u die man?” vroeg hij.
Ik rook onmiddellijk onraad.
„Jazeker,” zei ik. „Wat is het probleem? Gebral over joden en negers en zo?”
Hij knikte.
Hoewel ik meer met dat bijltje had gehakt, haalde ik even diep adem. „Dat is mijn vader,” zei ik toen. „En als je hem eruit wilt zetten, zul je het zelf moeten opknappen.”
Hoe kort het oponthoud ook was geweest, Willem was al een bulderend betoog aan het afsteken tegen JP, die inmiddels aan zijn tafeltje was gaan zitten. Ze kenden elkaar vrij goed dank zij mijn vaders kortstondige medewerking aan het door Rawie en Van Wissen heropgerichte Groningse studentenblad De Nieuwe Clercke. JP, ondanks de hitte als immer driedelig gekleed, leunde gelaten en met een spottend glimlachje achterover, terwijl de woorden „Centrumpartij”, „neo-fascisme” en „labbekakken” door de ruimte schalden. Ik liep met een omweg, om tijd te rekken, naar waar hij gezeten was, mijn roemruchte, luidruchtige verwekker. Nadat ik hem de hand had geschud, brulde hij, zonder zich in zijn geraaskal te hebben laten onderbreken, mijn vriend toe: „En als ze zeggen dat ik lid ben van de Centrumpartij, dan zeg ik: nou én? Mijn zoons zijn het ook!”
Op dat moment was ik wel blij dat er geen bekenden van me aanwezig waren, herinner ik me nog. Tegenover JP hoefde ik me nergens voor te generen. Die wist wat Willem betreft van de hoed en de rand. Ik had de zaak dus gevoeglijk blauw-blauw kunnen laten, maar dat ging me ook in deze anonieme omgeving te ver.
Nu zijn we als zonen van Willem met ons vieren: ikzelf, mijn oudere, volle broer en twee jongere halfbroers van me, met wie ik nooit veel contact had gehad. Dus slikte ik even en zei, met luider stem ter wille van het onbekende duo: „Kijk eens, Willem, count me out en Peter ook, dat weet ik zeker. Wat die twee uit dat derde of vierde huwelijk van je betreft, ik ken ze niet goed, maar dat ze lid zijn van de Centrumpartij, lijkt me hoogst twijfelachtig.”
Willem negeerde deze interruptie en oreerde door tegen JP. „En als jij er bezwaar tegen hebt dat ik lid ben van de Centrumpartij, Rawie, dan schiet je me maar kapot.”
Waarop deze zich over de rand van het tafeltje heen boog, een blik wierp op Jarbas en vroeg: „Paul, kan ik je blaffer even lenen?”
We maakten ijlings gebruik van Willems ontreddering en onbegrip, toen ik begon te schateren van het lachen, en zijn hem gesmeerd.
Ja, de WWW’s van deze wereld hadden een groot gevoel voor humor, zij het voornamelijk voor het húnne.

We blijven nog even in de foute sferen.
Zoals de meesten van jullie inmiddels wel weten, verzamel ik naast (te) veel boeken, CD’s en DVD’s ook nog allerlei parafernalia (of zo je wilt: prullaria) die te maken hebben met de Bob Evers-serie: misschien wel het begin van een heus Bob Evers-museum. De museumstukken in spe variëren van ansichtkaarten via kofferstickers van het „Reforma Hotel” en folders van „Nacional” in David (Panama; met dank aan Michiel van Deursen!) tot het singletje „When the Saints go marching in” van het Dutch Swing College in de originele, enige echte „Stampij”-bezetting (met dank aan André Rouwenhorst!) en originele foto’s van de schrijver van dit fraais. Soms vereist deze vreemde passie wat creativiteit: halve folders over Marokko zijn niet kant-en-klaar te verkrijgen, maar met een beetje spierkracht... Een Shell-modelwagon uit de jaren ’50 is zo gekocht; het ding open wrikken en met dank aan internet is het dan vrij eenvoudig om een „écht” vals dollarbiljet te printen, op te rollen en half uit die wagon te laten steken. Wat betreft de in de serie genoemde auto’s wordt het wat lastiger; voorlopig moeten we het doen met modelautootjes, al dan niet van het merk Dinky Toys. Tegen de tijd dat we de beschikking hebben over een tentoonstellingsruimte ter grootte van het Rijksmuseum kunnen we misschien eens voorzichtig gaan denken aan échte Lincoln Zephyrs of Austin-Healey twoseaters.
De laatste aanwinst is wel een origineel stuk: zie onderstaande foto’s.


Aanleiding om tot de aanschaf van dit kleinood over te gaan was de belangrijkste bijzin uit de hele Bob Evers-serie, tenminste als we de serie betrekken op het leven van Willem („Ze hebben allemaal een dubbele bodem,” zo verklaarde hij ooit):
„Als je in een moment van onnadenkendheid bij wijze van spreken in 1941 een vals dubbeltje gestort hebt in een Winterhulp-busje ...” („Nummer Negen seint New York”, HC p. 11, pocket p. 12).

Toen ik dit als kind las - nog onkundig van de begrippen „goede” en „foute” Nederlanders in een oorlog die ruimschoots vóór mijn geboorte gelukkig al afgelopen was -, legde ik de nadruk natuurlijk op het woord „valse”: wist ik veel wat „Winterhulp” precies voor een organisatie was? Van een NSB had ik op die leeftijd vanzelfsprekend nog nooit gehoord. Ik dacht dat Arie - hij is de spreker - het gooien van vals geld in een collectebus als vergrijp bedoelde. Later ga je beseffen dat de oorlog niet alleen een kwestie was van alleen maar een aanval van miljoenen stuk voor stuk foute Duitsers op miljoenen stuk voor stuk goede Nederlanders: je leest eens iets over de Nationaal-Socialistische Beweging van Mussert, je hoort dat de door jou zo bewonderde schrijver van jouw geliefde serie „fout” was. (Overhaaste journalisten trekken op dit punt meteen de - foute - conclusie dat Willem dus lid is geweest van de NSB, maar ik ben nou eenmaal journalist noch overhaast).
In „Nummer Negen” gaat Arie verder met: „..., mag je de USA niet binnen voor een week vacantie. Maar wie controleert die tienduizend clandestiene immigranten? Daar kunnen wel vijfduizend Russische spionnen tussen zitten. Dan is dat hele systeem van jullie zo lek als een zeef.”

Na de oorlog trachtte Willem zijn daden tussen 1940 en 1945 te bagatelliseren en waar mogelijk goed te praten; zo ook hier. ’s Mans redenatie is uit dit door Arie verwoorde beeld als volgt te destilleren:
• „De Nederlanders zagen dat ik foute dingen deed”: schrijven voor foute bladen, meewerken aan foute radio-uitzendingen, enz. In het aangehaalde beeld uit deel 16 wordt dat dus: „Ze zagen dat ik een dubbeltje in een collectebus van de Winterhulp gooide.”
• „Maar heel stiekem heb ik de Duitsers eigenlijk alleen maar gedwarsboomd”: dit wordt in het beeld dat Arie schetst: „Wat ik erin stopte, leek echt, maar het was een vals dubbeltje, dus in feite heb ik de Winterhulp niet gesteund, maar juist tegengewerkt.”
• „In vergelijking met andere foute Nederlanders, die actief hebben meegeholpen aan veel ergere dingen, zoals het deporteren van joden en het liquideren van goede Nederlanders, ben ik voor mijn relatief kleine vergrijp wel érg zwaar bestraft met mijn drie jaar voorarrest en mijn tien jaar „Berufsverbot”: tegen Masters verandert dat in: „Vijfduizend Russische spionnen komen de Verenigde Staten wél binnen.”
• „De andere foute Nederlanders - of, in Willems bewoordingen waarschijnlijk: de écht foute Nederlanders - deden dat niet zo open en bloot als ik” wordt in het beeld: „De betreffende spionnen komen illegaal de States binnen, maar iemand die zich keurig aan de regels houdt, wordt gescreend en komt er niet in.”
De wrange conclusie moge dus zijn dat Willem au fond natuurlijk gelijk had: er zijn inderdaad talloze Nederlanders geweest die in de oorlog heel wat meer op hun kerfstok hadden dan Willem en die bleven óf door toeval onontdekt óf door connecties buiten schot. Al vinden we stiekem wel dat Willem wel de laatste persoon is, die zijn eigen rol mag bagatelliseren!

De Winterhulp Nederland (afgekort WHN, zoals hierboven op het busje te zien is) werd op 22 oktober 1940 in het leven geroepen door Rijkscommissaris Seyss-Inquart en bleef bestaan tot na de door „onze eigen” Willem uitgevonden term Dolle Dinsdag. De collectes waren in handen van de NSB en werden daardoor nooit erg populair: „Nog geen knoop van mijn gulp voor de Winterhulp!” was in die dagen een bekend rijmpje. En toch was het gerammel van de collectebussen in handen van de NSB’er op straat (op het moment dat het gefluit van bommen niet weerklonk) een van de bekendste geluiden gebleven die mensen die de oorlog hebben meegemaakt zich kunnen herinneren. Eerlijk is eerlijk: een zekere raffinesse kan de maker van de ca. 18 cm hoge collectebussen niet ontzegd worden. Op de rechterfoto zien we hoe dit geluid ontstond: aan de binnenkant van het deksel zijn twee staafjes aangebracht waaromheen twee maal zeven ijveren ringetjes draaien. Als men nu rammelt met het ijzeren busje, maken die ringetjes een leven als een oordeel - behalve de sleuf om het geld in te doen, zien we ook nog een gat in het deksel zitten: bestemd om het geluid beter hoorbaar te maken -, waardoor de indruk werd gewekt dat er al heel wat muntgeld in de bus zat.
Ter afsluiting kunnen we nog zeggen dat collectes niet de enige bron van inkomsten van de Winterhulp Nederland waren: de stichting organiseerde ook loterijen, die bij vriend en vijand wél ongekend populair waren; blijkbaar won de goklust van de Nederlanders het van hun principes!
Tja, principes. Dat brengt ons dan weer bij Willem W. Waterman, de man zonder principes.
Een bekend Bob Evers-deskundige uit Wijk bij Duurstede heeft ooit opgemerkt: „Waarom werden kunstenaars die voor de Duitsers hadden gewerkt, wel opgepakt, maar de bakker op de hoek, die iedere ochtend verse broodjes aan de bezetter leverde, niet?”

Wie de werken van Harry Mulisch leest, komt steevast wonderlijke personages tegen, of (misschien beter geformuleerd) personen die gewoontes hebben die op z’n zachtst gezegd „nogal ongewoon” zijn. Het bekende gezegde „Onze Lieve Heer heeft vreemde kostgangers” komt hierin op buitengewoon treffende wijze tot uitdrukking. Wat dat aangaat, is het aan te bevelen om de korte roman „Het zwarte licht” van Mulisch te lezen. Men valt werkelijk van de ene verbazing in de andere.
Onze vriend Willem had er ook wel een handje van om zo nu en dan schilderachtige resp. excentrieke personen ten tonele te voeren. We pikken er een paar uit: Dausenberg en detective Colenbrander blijken om onduidelijke redenen twee horloges te dragen. Laatstgenoemde blinkt overigens uit in vreemd gedrag door eerst tegen Arie te verklaren dat hij over een half uur en zeven minuten bij hem zal zijn om vervolgens een paar honderd meter van hem verwijderd te stoppen, even te wachten om uiteindelijk met veel bombarie te constateren dat hij dertig seconden te vroeg was (!). De eerlijkheid gebiedt mij overigens op te merken dat ik persoonlijk dusdanig gefascineerd was door deze vreemde kronkel dat ik zelf ooit een soortgelijke stunt uithaalde. Ik werkte op een kantoor alwaar ik een verslag voor een collega moest uitwerken. Toen de man mij belde en argeloos informeerde of ik bij benadering kon aangeven hoe lang ik ongeveer werk zou hebben, liet ik hem weten dat hij het over 24 minuten in handen zou hebben. Het was even stil aan de ander kant van de lijn. Toen kwam de vraag: „Hoezo over 24 minuten?” Ik reageerde hierop met: „Ja, dat is nou óók wat... omdat het niet over 23 of 25 minuten zal zijn.” De man sputterde iets onverstaanbaars en liet tenslotte weten dat hij het wel tegemoet zag. Uiteraard zorgde ik er voor dat ik inderdaad na 24 minuten zijn kantoor kwam binnenstappen. (Wie zei dat Bob Evers niet inspirerend is voor mooie en originele grappen?) Maar dit even terzijde. Terug naar Willem. Eetgewoontes: schurken blijken schalen met sinaasappelen te eten of hardgekookte eieren met mosterd (misschien zou dit laatste trouwens nog geeneens slecht smaken). Arie Roos bestelt op zeker moment een kop warme chocolade met een portie kaas en niemand kijkt daar vreemd van op. En wat te denken van figuren als Bregansius (super-correct, op het irritante af) die haast gewichtig uitweidt over zijn ernstige slapeloosheid, of Poortstra die zo’n beetje zijn gehele levensloop de revue laat passeren als hem naar zijn identiteit wordt gevraagd en niet te vergeten: de groenteboer uit „Drie jongens als circusdetective” die zo geraakt is dat Jantje Prins nou eens niet zo’n onbeleefde jonge belhamel is, dat hij hem zo lang aan de praat houdt dat de hele missie van dat moment compleet lijkt te gaan mislukken?
En dan zijn er nog de nodige figuren die qua slimheid niet bepaald uitblinken: Bonzo, die zo makkelijk om de tuin te leiden is en met zijn „Dan hep die jongen dus toch gelijk gehad” Lottie Doberman haast tot waanzin drijft. Parsons, van wie de alwetende verteller laat weten dat de man een stel hersens had dat waarschijnlijk niet veel groter was dan dat van een uit de kluiten gewassen garnaal. Het zijn slechts een paar voorbeelden die ik voor de vuist weg op een rijtje zet en die, hoewel soms bizar, de pareltjes uit het Bob Evers-epos vormen en die, al dan niet gelardeerd met de nodige beeldspraak en hyperbolen, zo op de lachspieren van de lezers werken. Behalve de „vreemde kostgangers” en rare gewoontes treffen we ook zeer wonderlijke situaties aan. Eén daarvan wordt gevormd door perikelen van Jan Prins rondom de handkar met sinaasappelen in „Ali Roos als Arie Baba”
We lezen het volgende:

... maar halverwege hem en Parsons stond een donker voorwerp langs de stoep. Een auto was het niet... maar het leek zeker groot genoeg om hem dekking te verschaffen. Jan zette er dus, diep gebukt, de sokken in en toen hij, aldus hollend, het donkere voorwerp was genaderd, bleek het een handkar te zijn, beladen met een berg sinaasappelen. Er lag niet eens een zeil overheen, en Jan vroeg zich juist verbaasd af of de mensen in Antwerpen zo bovenaards eerlijk waren dat een handkar vol sinaasappelen onbeheerd een ganse nacht op de openbare weg kon blijven staan, toen een rauwe schreeuw hem zowat recht overeind deed vliegen uit zijn achter de kar gehurkte houding.

De verbazing van Jan Prins is verklaarbaar. Zelfs in de jaren ’50, toen men bij wijze van spreken (weliswaar overdag) nog een touwtje uit de brievenbus kon laten hangen, was het niet denkbeeldig dat zo’n kar de volgende ochtend weleens leeggeroofd kon zijn. Wat er vervolgens gebeurt, weten we: als Jan zich achter de handkar probeert te verstoppen, begint er iemand vanaf tweehoog te schreeuwen en met flessen te gooien. De verklaring hiervoor wordt verderop in het verhaal gegeven:

De vent daarboven had vermoedelijk al vaker last gehad van sinaasappeldieven en die kar met opzet zo laten staan om de daders te kunnen betrappen... òf hij was op weg van de groentehallen even thuis langs gegaan en hield van boven meteen een oogje op zijn kar.

Dat kan inderdaad de reden zijn geweest voor het ontstane gooi- en smijtfestijn. Een handkar was in de jaren ’50 natuurlijk geen ongewoon vervoermiddel en we zullen er van uit gaan dat de groentehal tot laat in de avond doorging en zich niet al te ver van de woning van de eigenaar van de sinaasappelen bevond. Maar... het gooien van flessen vanaf tweehoog is toch wel redelijk gewelddadig te noemen. Uit de beschrijving blijkt dat er minstens vier stuks op straat uit elkaar spatten. De man had ook een kratje met rotte sinaasappelen bij het raam neer kunnen zetten om die als munitie te gebruiken. Wat we trouwens nog missen op dat moment is een korte flits in Jan z’n gedachten in de trant van: „Zonde van het statiegeld.” Ook uniek: één keer dat Jan zich géén zorgen maakte over een paar dubbeltjes, of in dit geval: franken! (En dat terwijl hij aan het begin van „Een motorboot voor een drijvend flesje” juist weer een ongeluk riskeert voor een paar centen). Behalve dat de actie van de flessengooier zeer drastisch genoemd kan worden, is het ook te scharen onder vandalisme: vier flessen leveren tenslotte een grote hoeveelheid scherven op. En dat midden op een straat… Autobanden kunnen daar niet zo goed tegen. Elders in het verhaal lezen we:

Hij bleef eventjes zo zitten, masseerde zijn knie, en besefte dat hij nog van geluk mocht spreken, want eventjes verder lag het straatdek bedekt met de scherven van de flessen die hem naar het hoofd waren gesmeten.

Duitse vrachtwagens hadden in die tijd waarschijnlijk zeer robuuste banden, want de auto met de stalen pijpen, met Bob en Parsons als verstekeling aan boord, was daar wel zonder verdere problemen doorheen gereden. Je zou je zelfs kunnen afvragen of dat Willem mogelijk aanvankelijk een verhaallijn voor ogen had waarin de vrachtwagen een kilometer of wat verderop zou stranden ten gevolge van bandenpech, maar uiteindelijk toch koos voor een andere wending, maar dat is natuurlijk giswerk.
Wat later kunnen we een prachtig staaltje van „taal-kunstwerk” lezen als Arie de hele situatie becommentarieert door een bestaand gezegde schitterend uit zijn verband te rukken met:

„Ik heb vaak gelezen dat er tijdens achtervolgingen en avonturen iemand de pijp úítgaat, maar bij mijn weten is dit de eerste keer dat twee lui verdwijnen door de pijp IN te gaan.”

Je moet er maar op komen...

In het schooljaar 1927/28 bezocht Willy van den Hout, zoals hij zich toen nog noemde, het R.K. Lyceum te ’s-Hertogenbosch, welke school hij een jaar later overigens verruilde voor de Rijks-H.B.S. in dezelfde stad. In dat ene jaar op het lyceum was echter een soort van literaire vriendschap ontstaan tussen de jonge Willy en zijn leraar Nederlands, J.D.G.L. Wijffels, die behalve leraar ook hoofdredacteur van de plaatselijke krant Noordbrabantsch Dagblad Het Huisgezin was; hij had al snel Willy’s talenten op schrijversgebied onderkend en liet Willy vanaf 1932 - de bengel was toen pas 17 jaar! - af en toe als bijverdienste een verhaal schrijven in de zaterdagse editie van de krant. Vanaf najaar 1934, toen Willy klaar was met zijn opleiding op de kweekschool, werden de bijdragen wat regelmatiger, zij het nog anoniem. Onderstaand verhaal, Jerry, de hond, is een van de eerste verhalen waarvan het auteurschap met vrij grote zekerheid te bepalen is. De stijl is nog niet geheel rijp, hetgeen niet zo verwonderlijk is voor iemand van op dat moment 19 jaar; de invloed van zijn geliefde voorbeeld Jack London doet zich gelden: net als de grote, sterke hond in Londons novelle „Jerry of the Islands” uit 1917 heet deze grote, sterke hond Jerry. De namen der protagonisten keren bij Willem gedurende zijn hele werkzame leven terug: de - niet zo aardige - vrouwelijke hoofdpersoon heet Herta Evers. Herta is ook de naam van de hoofdpersoon in het erotische werkje uit de jaren ’70, „Lizzie Scott gaat de vernieling in”, en de naam Evers keert nog een keer of 36 terug in het oeuvre van de schrijver, maar dat behoef ik de lezers niet meer uit te leggen. Willy’s bijdragen - tussen de 1000 en 1250 woorden - laten duidelijk zien dat hij nog zoekende is naar een duidelijke stijl; in een van zijn verhalen in deze krant, Een vrouw aan boord (15 december 1934), noemt hij de plek waar het voedsel op het schip wordt bereid, bijvoorbeeld nog: keuken. Op 4 december gaat Willy in dienst, blijft af en toe een verhaal voor Het Huisgezin schrijven, maar als hij negen maanden later terugkeert in het burgerleven, worden de verhalen langer, heeft hij zijn stijl gevonden en gaat de humor definitief een grote rol spelen, iets waarvan de leden van de Bob Evers-groep op Facebook reeds een voorproefje hebben gekregen: bijna een jaar lang schrijft Willem maar liefst 41 briljant te noemen verhalen, waarin hijzelf, een zekere Joop (niet zijnde Willems broer) en een zekere Peter de tragi-komische hoofdrollen spelen. Deze verhalen hebben reeds de onmiskenbare Waterman-stijl avant la lettre - hij noemt zich op dat moment nog niet Waterman - waarom we zo hebben moeten schateren in „Wie zei dat je in dezen tijd niet kon lachen?”. Deze 41 verhalen smeken er gewoonweg om om in het kader van het Watermanjaar 2015 in boekvorm te verschijnen, want tot op heden waren zij slechts toegankelijk voor dat handjevol abonnenten van Het Huisgezin uit de jaren ’30; na de verschijning van een dergelijk boek zult u het ongetwijfeld met de redactie eens zijn dat deze quasi-autobiografische schetsen een breder lezerspubliek verdienen.

„U hout [sic!!!] niet van dieren?”
Verveeld schudde zij met het hoofd.
„Mag ik de reden weten?”
Met nonchalante beweging schoof zij de slanke voeten naar voren.
„Ik vind, dat zij nooit helemaal proper zijn.”
„Zijn er dan geen eigenschappen, die u dit gebrek over het hoofd doen zien?”
„Kan zijn, in ieder geval houd ik meer van de menschen.”
Spottend keek zij naar hem op.
Met strakke lippen verbeet hij het antwoord, boog en ging de trappen van de veranda af. Een kort fluitsignaal riep den hond. Jerry richtte het machtige bovenlichaam op, geeuwde, schudde zich en kwam met hangende lip aangestapt.
De poedersneeuw stoof onder zijn pooten. Jerry had haast om dicht naast zijn meester te komen. Het snelle tempo, waarin deze liep, deed hem goed en ofschoon hij heel goed wist, dat hij zich erg vervelend aanstelde, beheerschte de drang naar vreugde hem zóó dat hij met z’n diepe basstem begon te blaffen.
Tot Jerry’s grootste verrukking streelde de hand van zijn meester hem als antwoord over den ruigen kop. Slechts met de grootste moeite bedwong de groote hond zich om zijn wolfspooten niet op de borst van den man te leggen, een liefkoozing, waarnaar Jerry’s stormachtig temperament telkens weer verlangde. Bedaard liep hij naast zijn meester voort.
Hij voelde in den rug den blik, den hoogst onaangenamen blik van de vrouw, die beslist niets van Jerry hebben moest. Hij had haar dolgraag in den voet gebeten of haar op dezelfde manier behandeld als zij hem deed. Maar natuurlijk vergat hij zich nooit zoo ver; hij knorde alleen maar tegen zijn vijandin.
Het had opgehouden met sneeuwen, een heldere koude doortrilde de lucht.
Herta Evers trad van het venster terug...... vervelend op zich zelf, dat zij niet meegegaan was. Plotseling deed zij de verandadeur open en riep:
„Hallo, Hans Joachim, ik ga mee!”
De man kreeg een schok. Ofschoon hij het onaangenaam gevoel kreeg, als een domme jongen behandeld te zijn, gelukte het hem toch niet, de opkomende vreugde te verbergen. Hertha zag het direct. Zij lachte spottend. Zij had hem geheel in haar hand, en als ze er niet beslist op rekenen kon, in de stad een geschikte partij te kunnen vinden... nu in ieder geval: voorzichtig... een slag om den arm houden... Herta was onbemiddeld...
Vriendelijker dan anders lachte zij den man toe. Haar vroolijk lachen maakte hem warm. Tevergeefs duwde de hond zijn ruigen kop tegen den jas, zijn meester bemerkte het niet. Jerry liet bekommerd den staart hangen, sprong niet meer tegen zijn meester op en stapte mistroostig achter de twee aan. Zij hadden het pad gekozen, dat naast de rivier naar het bosch voerde... smal... hier en daar glad. Hans Joachim vroeg dringend: „Ga toch asjeblief aan mijn linkerzijde. De berm is bevroren, heeft geen houvast.”
Trotsch keek zij hem aan. Zij hield er niet van, dat men haar bevelen gaf en vond zijn waarschuwing belachelijk.
„Ik heb in ski- en bobslee-sport ieder twee prijzen behaald.”
Hij zweeg en liet het hoofd hangen. Haar vriendelijke warmte van daar juist had zijn hart gelukkig gemaakt... moest hij, dwaas... de teere band verscheuren, die de stemming tusschen hen weefde? Begreep zijn niet, dat het alleen de zorg om haar was?... Hij begreep iedere medaille... iederen prijs. Een blik van bewondering gleed over haar ranke gestalte.
Zij zag het en een glimlachje speelde om haar lippen... zij wendde het pittig gezichtje nu geheel naar hem......
Op hetzelfde moment......
Jerry de hond liet ’n kort gehuil hooren. Dan schoot een bruine schaduw voorbij den man en voordat Hans Joachim nog de eerste schrede doen kon, stond Jerry reeds met opstaande haren en de voorpooten breed uit geplant... en ving het tuimelend lichaam op... sloeg de tanden in de stof van haar japon... stond te sidderen onder den zwaren last, tot zijn meester, langzaam kruipend vooruitschoof om de hand van het meisje te pakken......
„Jerry, Jerry, mijn hond, houd vast!”
Het dier kwispelde zacht met den staart onder den last, die hem bijna verpletterde... Tien passen dieper raasde kokend en schuimend het water door een smalle geul, die nog ijsvrij was. Met de tong uit den bek hangend, met sidderende flanken hield Jerry stand...
„Dank je,” zei Herta zacht... schoof zich met blauwe lippen en vlugge bewegingen geheel omhoog, liet zich door den man op de been helpen, pakte haar hoedje, dat naar achteren geschoven was en zette het recht.
Over al zijn leden bevend drukte Hans Joachim Jerry’s kop tegen zich aan.
„Zonder den hond was u bij den ijsgang reddeloos verdronken.”
Hij huiverde. Jerry drukte zich tegen hem aan, trotsch op zichzelven, dat hij de gehate vrouw toch op het laatste moment niet beet, maar krachtig de japon vastpakte.
„Ik had u niet kunnen redden... Jerry , mijn hond!”... De heele liefde tot de vrouw klonk in dezen uitroep.
Zij bracht haar kleeding in orde en deed moeite om zich zooveel mogelijk te herstellen: daar zag zij de scheur, die Jerry’s tanden gemaakt hadden. Woedend wierp zij ’t hoofd weer achterover. „Dat mormel scheurde mijn heele costuum. Kijk eens...... alles in flarden... de derde keer pas, dat ik het draag.”
Tranen van woede liepen over haar gezicht; zij wendde zich af... geen blik trof den hond.
Zwijgend ging de man aan den kant van de rivier loopen. Slechts eenmaal zei hij: „U hebt u kordaat gehouden, dat zal iedereen moeten bekennen.”
Zij voelde zich gestreeld en toch verward. Secondenlang zag zij hem vragend aan. Was het gemeend of klonk het spottend? Zij wilde polsen, maar tegenover den geliefden scheen haar zooiets belachelijk. Jerry stapte achter hen aan, af en toe in de war door den ergerlijken reuk van een konijnenhol.
Op den avond van dezen dag was Herta Evers met de gastvrouw alleen aan tafel. „Mijn zoon laat zich verontschuldigen. Hij moest weg voor zaken. Hij hoopt, dat u zich wel gevoelt na het ongeval.”
Juffrouw Evers bevestigde dit met nadruk. Een seconde was zij geschrokken. Onzin... de goede kans was haar absoluut niet ontgaan.
In de inspecteurswoning van het landgoed zat de eigenaar en streelde den geweldigen kop van zijn herdershond. Jerry, buiten zichzelf van geluk, verdraaide de oogen en hapte naar lucht. Zij breede voorpooten lagen op de knieën van zijn meester.
„Jerry, prachtkerel...... vandaag heb je niet alleen een menschenleven gered, maar je hebt je meester den grootsten dienst bewezen... hebt hem getoond, dat achter een schoon masker, zelfzuchtige harteloosheid verborgen was. Je hadt gelijk met je afkeer, die me zoo vaak verdriet deed, mijn wijze hond!”